مریم؛ زنی در مقام ولایت یا نبوت؟ بازخوانی داستان مریم در قرآن و تقابل آن با تفسیر مرد محورانه از این داستان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 بنیاد دایره المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، عضو گروه قرآن و حدیث

2 گروه تاریخ و تمدن اسلامی/ دانشگاه الزهرا

چکیده

داستان زندگی حضرت مریم از جمله داستانهای مشترک قرآن و اناجیل اربعه (عهد جدید) است. با وجود این مریم در این داستانها نقش و جایگاه یکسانی ندارد. با استناد بر اناجیل ویژگی‌های مهم مریم به اعتبار مادر عیسی بودن و تولد معجزه‌آسای او است. اما این تصویر در فرهنگ و سنّت مسیحی به‌تدریج تا آنجا تحوّل می‌یابد که مریم به شخصیتی مقدّس بدل می‌شود و مقام الوهیّت پیدا می‌کند. به این تصویر در قرآن اشاره می‌شود و در واقع حکایت قرآن از داستان مریم با نفی این دیدگاه همراه است. امّا در مجموع آنچه در قرآن حکایت می‌شود بسیار فراتر از روایت اناجیل است. در آیات قرآن ویژگی‌هایی برای مریم نقل می‌شود که ‌بی‌شباهت به ویژگی‌های انبیاء نیست. هرچند که مفسرّان به‌ویژه مفسرّانی با گرایش‌های عرفانی تلاش کرده‌اند این ویژگی‌ها را به‌گونه‌ای دیگر تفسیر کنند و در نهایت مریم را واجد مقام ولایت بدانند. در این مقاله ضمن سیر تحوّل جایگاه مریم در مسیحیّت و اسلام بازگو می‌شود به این موضوع مهم نیز پرداخته می‌شود که چرا در سنّت اسلامی مریم و بالطبع زن، از مقام نبوّت باز می‌ماند و در تصوّف و عرفان اسلامی مقام او تنها در حد یک ولی پذیرفته می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mary; the Prophet or the Saint? Rereading the Story of Mary in the Quran and Contrasting It with the Androcentric Interpretation of This Story

نویسندگان [English]

  • Malihe Ehsani Nik 1
  • Fariba Pat 2
1 Encyclopedia Islamica Foundation/ Encyclopedia of The World of Islam/ Department Quran and Hadith
2 Department of Islamic history and culture Al-Zahra University
چکیده [English]

The story of the life of Mary is one of the common stories in the Quran and the four Gospels. However, Mary does not have the same role and position in these stories. According to the Gospels, Mary’s most important attributes are regarded as her being the mother of Jesus and the miraculous birth of her son. But this image in the Christian culture and tradition gradually evolves to the point that Mary becomes a saint and finds the status of divinity. This image is mentioned in the Quran, and in fact the Quranic narration of the story of Mary is accompanied by the negation of this view. Overall, what is said in the Quran is much beyond the narrative of the Gospels. In the verses of the Quran, characteristics are quoted for Mary that are not unlike the characteristics of the prophets. Commentators, however, especially those with mystical tendencies, have tried to interpret these characteristics in a different way and eventually they consider Mary as a saint one. This article, while recounting the evolution of Mary’s position in Christianity and Islam, addresses the important issue of why in the Islamic tradition, Mary, and in fact any woman, fails to reach the status of prophecy and her position in Islamic Mysticism and Sufism is merely accepted as a saint one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mary
  • Woman
  • Islamic Tradition
  • Karama
  • Miracle
  • Purity (Ṭahāra)
  • Infallibility
  • Prophet
  • Saint (Vali)
 
-       قرآن کریم؛
-       ابن‌عربی، محمدبن علی (1376ش)، الرسالة الغوثیه، در ده رسالۀ مترجم، چاپ نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
-       ابن‌فرّاء، محمدبن حسین(1974)، کتاب المعتمد فی اصول الدین، چاپ ودیع زیدان حدّاد، بیروت: دارالمشرق.
-       بغدادی، عبدالقاهربن طاهر (1962-1965)، کتاب اصول الدین، چاپ جورج قنواتی، قاهره: دارالمصریه.
-       بهاءالدین ولد، محمدبن حسین (1352ش)، معارف، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: طهوری.
-       پارسا، محمدبن محمد (1366ش)، شرح فصوص الحکم، چاپ جلیل مسگر نژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-       جبایی، محمدبن عبدالوهاب (1428)، تفسیر ابی‌علی جبایی، چاپ خضر محمد نبها، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-       خوارزمی، تاج‌الدین حسین‌بن حسن (1384ش)، جواهر الاسرار و زواهر الانوار: شرح مثنوی، چاپ محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
-       راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1382ش)، مفردات الفاظ القرآن، چاپ صفوان عدنان داوودی، قم: ذوی‌القربی.
-       زمخشری، محمودبن عمر (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الاقاویل فی وجوه التأویل، چاپ مصطفی حسین احمد، بیروت: دارالکتاب العربی.
-       سبکی، عبدالوهاب‌بن علی [بی‌تا.]، الطبقات الشافعیه الکبری، چاپ محمود محمد طناحی، عبدالفتاح محمد حلو، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
-       طباطبایی، محمد حسین (1374ش)، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-       طبرِسی، فضل‌بن حسن (1988/1408)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت: دار المعرفه.
-       طبری، محمدبن جریر (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت:دارالمعرفه.
-       طوسی، محمدبن حسن[بی‌تا.]، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ احمد حبیب عاملی، بیروت: دار احیاء التراث.
-       عبدالباقی، محمد فؤاد (1364)، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قاهره: دارالکتب المصریه.
-       عطار، محمدبن ابراهیم (1364ش)، تذکره الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران: زوار.
-       عهد جدید بر اساس کتاب مقدّس اورشلیم (1378ش)، ترجمۀ پیروز سیّار، تهران: نشر نی.
-       عین‌القضات همدانی، عبدالله‌بن محمّد (1350ش)، نامه‌های عین‌القضات همدانی، چاپ علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-       فخررازی، محمدبن عمر(1420)، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-       فرّاء، یحیی‌بن زیاد (1980)، معانی القرآن، چاپ محمدعلی نجار، احمد یوسف نجاتی، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
-       قشیری، عبدالکریم هوازن (2000)، لطائف الاشارات: تفسیر صوفی کامل للقرآن الکریم، چاپ ابراهیم بسیونی، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
-       قیصری، داوودبن محمود (1386ش)، شرح فصوص الحکم، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-       کتاب مقدّس عهد عتیق و عهد جدید (2002)، انگلستان: انتشارات ایلام.
-       کلابادی، ابوبکربن محمد(1407)، التعرّف لمذهب اهل التصوّف، سوریه: دارالایمان.
-       کلینی، محمدبن یعقوب (1407)، الکافی، چاپ علی‌اکبر غفاری محمد آخوندی، بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
-       مبلغ، سیده زهرا (1395ش)، مدخل «زن» در دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج21، ص578-590.
-       مستملی بخاری، اسماعیل‌بن محمّد (1363-1366ش)، شرح التعرّف لمذهب التصوّف، چاپ محمدّ روشن، تهران: اساطیر.
-       میبدی، احمدبن محمد (1371ش)، کشف الاسرار و عده الابرار(معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، چاپ علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
-       نجم رازی، مرصادالعباد (1352ش)، چاپ امین ریاحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-       نسفی، عزیزالدین‌بن محمّد (1394ش)، کتاب الانسان الکامل، تصحیح و مقدّمۀ ماری ژان موله، پیشگفتار هانری کربن، تهران: طهوری.
-       نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد (1407)، تجرید الاعتقاد، چاپ حسین جلالی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-       هجویری، علی‌بن عثمان (1383ش)، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
-         Jeffery, Arthur (2007), The foreign vocabulary of the Qur’ᾱn, Brill: Leiden.