جواز تمتع از زوجه صغیره: خوانشی انتقادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مطالعات زنان (حقوق زن در اسلام)، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استادیار گروه مطالعات زنان، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

10.30465/ws.2024.46807.3959

چکیده

یکی از چالش‌های ساحت فقه و حقوق در روزگار کنونی مباحث مربوط به حوزه زنان است. از جمله این چالشها نکاح صغیره و مسائل ناظر به آن همچون جواز یا عدم جواز استمتاع از زوجه نابالغ است که به دلیل پیوند با حقوق کودک، اهمیتی مضاعف می‌یابد. رویکردهای انتقادی با به چالش کشیدن بدیهیات مفروض در رویکرد فقه سنتی مانند جواز استمتاع از زوجه صغیره، درپی بازخوانی و کارآمدسازی تفکر فقهی-اجتهادی در دنیای معاصر هستند. این جستار از طریق بازاندیشی در ادله، با چالش در نظریه مشهور فقهی درخصوص جواز استمتاع از زوجه صغیره، تمسّک به اصل اباحه را در این قضیه فاقد وجاهت دانسته و با توجه به قبح اخلاقی و عقلی این عمل، اطلاق ادله درخصوص جواز استمتاع از زوجه را دارای انصراف موضوعی از صغیره تلقی کرده و معتقد است می‌توان با بازخوانی در دستگاه معرفتی دین و توجه به غایات شریعت مانع سوءتفاهمات نسبت به احکام شرع شد. هم‌چنان‌که برخی اصول عقلانی نیز چون حریت زن، عقلانیت، معاشرت به معروف و حاکمیت قواعدی هم‌چون عدالت، مصلحت، حرمت ایذاء، نفی ضرر و... بر کلیه احکام حوزه خانواده بیانگر رویکرد کرامت‌مدار دین در این خصوص می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Permission of Sexual Enjoyment from a Minor Wife: A Critical Reading

نویسندگان [English]

  • Marzieh Esmaeeli Fallah 1
  • Touba Shakeri Golpayegani 2
  • Nehleh Qaravi Naeeni 3
1 PHD Student in Women’s Studies, Humanities Faculty, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of women studies, Humanities Faculty, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
3 Professor, Department of Quran science and Hadis, Humanities Faculty, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the current era, one of the challenges in the field of Fiqh and law is the issues related to women. Among these chalenges, marriage to a minor wife and its corresponding issues, such as the permissibility or non-permissibility of sexual enjoyment from minor wife, which is of double importance due to the connection with the rights of the child.
This essay, through rethinking in reasons, challenging the famous Fiqh theory about the permissibility of sexual enjoyment from minor wife. By addressing Ibahe principle, considered it unfounded and regarding the moral and intellectual obscenity of this action, application of evidence for permissibility of enjoying the wife, considered it the withdrawal from the subject of the minor and believes that it is possible to prevent misunderstandings about the rulings of the Sharia by re-reading it in the epistemological system of religion and paying attention to the goals of the Sharia. Also, some rational principles such as women's freedom, rationality, behaving in honorable manner, and the dominating of rules such as justice, expediency, forbidden of harm, negation of harm, etc., on all the rules of the family sphere, indicate the respect-oriented approach of religion in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sexual Enjoyment from Wife
  • Minor Wife
  • Minor Marriage
  • Sexual Pleasure from Child
آخوند خراسانی، محمد کاظم (1408)، کفایه الاصول، قم: انتشارات اسلامی.
ابن ‌‌ادریس، محمد‌ بن‌ منصور (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج 2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن عاشور، محمد طاهر بن محمد (1425)، مقاصد الشریعه الاسلامیه، قطر: انتشارات وزاره الاوقاف و الشؤون الاسلامیه.
ابن‌ منظور، محمد ‌بن ‌مکرم (1414ق)، لسان ‌العرب، چ 3، بیروت: دار الفکر.
ابوزید، نصرحامد (1383)، نقد گفتمان دینی، ترجمه حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهرالکلام، چ دوم، تهران: نشر یادآوران.
اراکی، محمد علی (1419)، کتاب النکاح، قم: نورنگار.
اصفهانی، سید ابوالحسن (1393)، وسیله ‌النجاه، قم: چاپخانه مهر.
امام ‌خمینی، سید روح‌‌الله (1390)، تحریر ‌الوسیله. قم: دار ‌الکتب‌ العلمیه.
امام ‌خمینی، سید روح‌‌الله (1379)، صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
انصاری (شیخ)، مرتضی (1428)، فرائد الاصول، چ هفتم، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
ایروانی، محمد باقر (1427)، دروس‌ تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی علی المذهب ‌الجعفری، چ 2، قم: دار‌ الفقه.
بحرانی، یوسف بن احمد (1405)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
بیات، آصف (2010)، زندگی هم‌چون سیاست- چگونه مردم عادی خاورمیانه را تغییر دادند، ترجمه فاطمه صادقی (1390)، انتشارات دانشگاه آمستردام، برگرفته از
جعفری‌تبار، حسن (1387)، «حقوق عاشقانه علیه حقوق کامجویانه؛ گفتاری در فلسفه حقوق خانواده»، مطالعات حقوق خصوصی، دوره 38، ش1، 111-123.
جعفری لنگرودی، محمد‌ جعفر (1378)، ترمینولوژی حقوق، چاپ دهم، تهران: انتشارات گنج دانش.
جوادی ‌آملی، عبدالله (1384)، درس خارج نکاح، فقه نکاح، بازیابی 2 اسفند 1396 از:
حائری مازندرانی، زین العابدین (1296)، ذخیره المعاد، عظیم آباد: مطبع صبح صادق.
حب الله، حیدر (2014)، المرأه فی الفکر الاسلامی المعاصر قضایا و اشکالات، بیروت: الانتشار العربی.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1412)، تفصیل ‌وسائل‌ الشیعه ‌الی‌ تحصیل‌ مسائل ‌الشریعه، قم: موسسه‌ آل‌ البیت ‌لإحیاء التراث.
حسینی‌ سیستانی، سید علی (1417)، منهاج الصالحین، چ پنجم، قم: دفتر آیه‌الله سیستانی.
حکیم، سیدمحسن (1416)، مستمسک العروه الوثقی، قم: دارالتفسیر.
حلّی (علامه)، حسن‌ بن‌ یوسف (1388)، تذکره ‌الفقهاء، قم: مؤسسه آل ‌البیت (ع).
حلّی (علامه)، حسن ‌بن‌ یوسف (1415)، تحریر ‌الاحکام ‌الشرعیه علی مذهب‌ الامامیه، مشهد: مؤسسه آل ‌البیت (ع).
حلّی (محقق)، جعفر بن حسن (1409)، شرائع ‌الاسلام فی مسائل ‌الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خویى، سید ابوالقاسم (1418)، موسوعه الإمام ‌الخوئى، قم: احیاء آثار الامام الخوئی.
روحانی، صادق (1412)، فقه الصادق، بی‌جا: دار الکتاب مدرسه امام صادق.
 سروش محلاتی، محمد (1379)، «امکان تغییر حکم شرعی»، حریم امام، 7، ش 333.
سبزواری، سید عبد‌الاعلی (1413)، مهذّب ‌الاحکام، قم: مؤسسه ‌المنار.
سید مرتضی، علی بن الحسین (1415)، الانتصار فی انفرادت الامامیه، قم: انتشارات اسلامی.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (1417)، الموافقات فی اصول الشریعه، بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر.
شاکری‌ گلپایگانی، طوبی؛ زهرا بابازاده (1401)، «تفاسیر قضایی از سوءرفتار جنسی زوج در محاکم خانواده»، حقوقی دادگستری، ش117، 21-42.
شاکری‌ گلپایگانی، طوبی و لیلا بهرامی (1400)، «بازخوانی‌ حقوق‌ جنسی‌ زوجه ‌از منظر اصول ‌کلان‌ اخلاقی‌ و حقوقی»، پژوهش‌نامه ‌اسلامی ‌زنان ‌و خانواده، ش 25، 85-107.
شبیرى زنجانى، سید موسى (1419)، کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.
شجریان، مهدی (1400)، «اجتهاد عقل‌گرا و مسائل فقهی زنان»، مطالعات جنسیت و خانواده، سال نهم، ش 2، 11-33.
شعربافچی ‌زاده، مرضیه؛ سهیلا صادقی ‌فسائی؛ هاجر آذری؛ عزت‌السادات میرخانی (1399)، «تبیین حق جنسی زوجین در بستر متون فقهی و حقوقی»، فرهنگی-تربیتی زنان و خانواده، ش50، 67-92.
شولتس، دوآن و سیدنی الن شولتس (1382)، تاریخ روانشناسی نوین، ترجمه علی اکبر سیف، چ دوم، تهران: دوران.
صانعی، یوسف (1370)، فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیله، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
صدر، محمدباقر (1410)، دروس‌ فی‌ علم ‌الاصول. الحلقه ‌الثالثه. قم: جامعه ‌مدرسین حوزه علمیه.
ضیایی‌فر، سعید و مرتضی فیروزی (1401)، «تبیین قبح اخلاقی روابط جنسی نامتعارف میان همسران»، پژوهش‌نامه اخلاق، ش55، 99- 112.
طباطبایی (علامه)، سید محمدحسین (1366)، المیزان. قم: بنیاد علمی‌ و فکری ‌علامه ‌طباطبایی.
طباطبایی ‌قمی، سید تقی (1426)، مبانی منهاج الصالحین، قم: قلم الشرق.
طباطبائی ‌‌یزدی، سید محمدکاظم (1419)، العروه ‌الوثقی فیما تعم به البلوی، قم: مؤسسه ‌النشر ‌الاسلامی.
طوسی (شیخ الطائفه)،‌ محمد بن ‌حسن (1407الف)، الخلاف فی الاحکام، قم: جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم.
طوسی (شیخ الطائفه)،‌ محمد بن ‌حسن (1407ب)، تهذیب ‌الاحکام ‌فی ‌شرح ‌المقنعه، تهران: دارالکتب ‌الاسلامیه.
طوسی (شیخ الطائفه)،‌ محمد‌ بن ‌حسن (1387)، المبسوط فی فقه ‌الامامیه، چ 3، تهران: المکتبه ‌المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی (شیخ الطائفه)،‌ محمد‌ بن ‌حسن (1401)، عدة الاصول، بیروت: مؤسسه آل البیت.
عاملی جبعی‌ (شهید ثانی)، زین ‌الدین ‌بن‌ علی (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
عاملی جبعی‌ (شهید ثانی)، زین ‌الدین ‌بن‌ علی (1413)، مسالک ‌الافهام ‌الی‌ تنقیح ‌شرائع ‌الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
عاملی ‌جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال ‌الدین مکی (1410)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، بیروت: دارالتراث.
علمی سولا، محمدرضا و علی محمدیان (1392)، «مبانی ممنوعیت استمتاع از زوجه‌ی نابالغ در فقه امامیه»، مطالعات راهبردی زنان، ش62، 177-217.
عندلیب همدانی، محمد (1397)، درس خارج نکاح، مبحث نکاح صغار، بازیابی 14 تیر 1399 از:
فاضل لنکرانی، محمد (1421)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله- النکاح، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار.
فاضل لنکرانى، محمد (1430)، دراسات فی الاصول، قم: مرکز فقه الائمه الاطهار.
فاضل لنکرانى، محمد (1386)، اصول فقه شیعه، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار.
فاضل ‌مقداد، مقداد بن عبدالله (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: کتابخانه آیه‌الله مرعشی نجفی.
فاضل‌ هندی، محمد بن ‌حسن (1416)، کشف ‌اللّثام و الابهام عن قواعد ‌الاحکام، قم: مؤسسه ‌النشر ‌الاسلامی.
فخرالمحقّققین، ابوطالب ‌محمد ‌بن‌ حسن (1387)، إیضاح ‌الفوائد فی شرح مشکلات ‌القواعد‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان.‌
فرج، ریتا (2015)، امرأه الفقها و امرأه الحداثه: خطاب المساواه فی المدونه الفقهیه، بیروت: دار التنویر.
فلاحی، احمد (1401)، «ممنوعیت اجتهاد در برابر نص؛ قاعده یا خوانشی صورت گرایانه از تفسیر»، مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب، سال پنجم، ش2، 42- 67.
فنایی، ابوالقاسم (1394)، اخلاق دین شناسی، تهران: نگاه معاصر.
قابل، احمد (1391الف)، مبانی شریعت، نسخه الکترونیک در:
www.kadivar.com.
قابل، احمد (1391ب)، شریعت عقلایی، نسخه الکترونیک در:
.www.ghabel.net
قمی، میرزا ابوالقاسم (1413)، جامع الشتات فی اجوبه السؤالات، تهران: کیهان.
کاتوزیان، ناصر (1385)، حقوق خانواده، چ 5، تهران: میزان.
کدیور، محسن  (1388)، حق الناس، تهران: کبیر.
کرین، ویلیام (1399)، نظریه‌های رشد (مفاهیم و کاربردها)، ترجمه غلامرضا خوی نژاد و علیرضا رجایی، چ هفتم، تهران: رشد.
کلینی، ابوجعفر محمد بن ‌یعقوب (1407)، الکافی، چ4، تهران: دار الکتب‌ الاسلامیه.
گلپایگانی، محمدرضا (1413)، هدایه العباد، قم: دار القرآن الکریم
محقق داماد، سید مصطفی (1406)، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
محمدی نسب، مهدی و جواد حبیبی تبار (1400)، «اختلال انحراف جنسی زوج و تأثیر آن بر لزوم تمکین زوجه»، جستارهای فقهی و اصولی، سال هفتم، ش 24، 137- 164.
مرعشى نجفى، سید شهاب الدین (1406)، منهاج المؤمنین، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى
مرعشى نجفى، سید شهاب الدین (1415)،  القصاص على ضوء القرآن و السنه، قم: کتابخانه آیه الله مرعشى.
مشکینى، على (1371)،  اصطلاحات الاصول، قم: نشر الهادی.
مصلی نژاد، مریم؛ سید محسن سادات کیایی و فاطمه وجدانی (1401)، «تأملات اخلاقی در جواز نکاح صغیره و  تعارض آن با قاعده عدالت»، تأملات اخلاقی، دوره سوم، ش 10، 93- 116.
مطهری، مرتضی (1409)، بررسی ‌اجمالی ‌مبانی ‌اقتصاد اسلامی، چ2، تهران: حکمت.
مظاهری، حسین (1391)، تقریرات دروس خارج فقه، کتاب النکاح، به نقل از سایت مدرسه فقاهت، بی‌جا: بی‌نا.
مظفر، محمدرضا (1381)، اصول الفقه، قم: دارالتفسیر.
مغنیه، محمدجواد (1414)، فقه ‌الامام جعفر ‌الصادق (ع)، قم: انصاریان.
مکارم ‌شیرازی، ناصر (1424)، کتاب ‌النکاح، قم: مدرسه ‌الامام ‌علی ‌بن ‌ابی‌طالب.
مکارم ‌شیرازی، ناصر (1428)، تعلیقات بر عروه الوثقى، قم: مدرسه امام على بن ابى طالب.
مفید (شیخ‌)، محمد ‌بن ‌محمد بن نعمان (1410)، المقنعه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
موسوی بجنوردى، سید حسن (1380)، منتهى الاصول، تهران: العروج.
موسوی‌ بجنوردی، سید ‌حسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، قم: الهادی.
موسوی خمینى، سید مصطفى (1418)، مستند تحریر الوسیله، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
موسوی ‌عاملی، سید محمد بن‌ علی (1411)، نهایه المرام فی شرح مختصر شرائع الاسلام، قم: انتشارات اسلامی.
مؤمنی، عابدین؛ سهیلا رستمی؛ ابوبکر احمدی و شیلان سجادی (1399)، «آثار مترتب بر حق یا حکم بودن تمکین در فقه مذاهب اسلامی»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، سال 15، ش53، 5-21.
نائینی، میرزا محمدحسین (1376)، فوائدالاصول، قم: انتشارات اسلامی.
نجفی (صاحب جواهر)، محمدحسن (1401)، جواهر ‌الکلام فی شرح شرائع‌ الاسلام، تهران: المکتبه‌ الاسلامیه.
نراقی، ملا احمد (1415ق)، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم: مؤسسه آل ‌البیت(ع).
نوری‌ (محدث)، میرزا حسین (1408)، مستدرک‌ الوسایل ‌و مستنبط ‌المسائل. ‌قم: ‌مؤسسه ‌آل ‌البیت‌ لإحیاء التراث.
نوبهار، رحیم (1397ش)، «اجتهاد کرامت‌مدار»، فقه و تدبیر؛ یادنامه آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی، به کوشش محمدتقی فاضل میبدی، تهران: دفتر حضرت آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، 523-546.