تأملی حقوقی بر معنای «رجال» در اصل 115 قانون اساسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

به موجب صدرِ اصل «115» قانون اساسی، رئیس جمهور بایستی از میان رجال مذهبی و سیاسی انتخاب شود. عده‌ای با اشاره به معنای لغویِ این عبارت، قائل به عدم جواز قانونیِ ریاست‌جمهوریِ زنان هستند. در مقابل، تعدادی از صاحبنظران کلمۀ «رجال » را به «شخصیت‌های برجسته» معنا کرده و بر این عقیده‌اند که در صورت احراز سایر شرایط مندرج در اصل «115» قانون اساسی، هیچگونه منع قانونی برای ریاست‌جمهوری زنان وجود نخواهد داشت. در این میان، عدم اعلام نظریه‌ی تفسیری شورای نگهبان در خصوص معنای عبارتِ مذکور، موضوع را پیچیده‌تر کرده است.
در این مقاله، پس از اشاره به دلایل موافقین و مخالفین با ریاست‌جمهوری زنان، مذاکرات مطروحه در مجلس بازنگری نهایی قانون اساسی مورد بررسی قرار گرفته و به منظور درکِ موضعِ دیگر کشورهای اسلامی در این رابطه، شرایط احراز پست ریاست جمهوری در قوانین اساسی برخی از این کشورها، تبیین خواهد شد. در نهایت، این ایده مطرح می‌شود که کلمه‌ی رجال در اصل «115» منحصر به مردان نبوده و می‌توان قائل به امکان قانونیِ ریاست‌جمهوری زنان شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Legal Reflection on the Meaning of ‘Men’ (Rijal) in Article 115 of the Constitution

نویسنده [English]

  • Faezeh Daneshvar
چکیده [English]

According to Article 115 of the Constitution, the President must be elected from religious and political men (rijal). Some people, referring to the literal meaning of this article, argue that women's presidency is legally impermissible. Conversely, a number of experts have interpreted ‘Rijal’ as ‘prominent figures’ and believe that if other terms of the article are acknowledged, there will be no legal prohibition on women's presidency. Meanwhile, since Guardian Council has not declared its interpretation of the meaning of the article, the issue has been more complicated.
Indicating proponents’ and opponents’ reasons for the women's presidency, this paper will examine the raised discussions in the parliament for final revising of constitution. And in order to understand the position of other Islamic countries on this issue, the conditions of presidency authentication in the constitution of some of these countries will be explained. Finally, one can plausibly argue that the word ‘Rijal’ in the article is not exclusively denoted to men and one can consider the legal possibility of women's presidency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • article 115
  • Rijal
  • Presidential terms
  • Constitution
  • women
  • men
فهرست منابع چاپی
1-اراکی، محمدعلی(1415 هجری قمری). کتاب البیع، جلد دوم؛ مساله فی ولایت الفقیه، قم: انتشارات در راه حق.
2- ترکمان، محمد (1362). رسائل، اعلامیه ها، مکتوبات و روزنامه شیخ شهید فضل الله نوری، جلد اول،  تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
3-جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1370).حقوق اسلام، چاپ اول، تهران: کتابخانه گنج دانش.
4-جلالی، محمد (1396). «پیش­دستی بر شورای نگهبان»، روزنامه شرق، شماره 2837، 23 فروردین 1396.
 5-جوادی آملی، عبدالله (1375). زن در آینه جلال و جمال، چاپ اول، قم: مرکز نشر اسراء.
6-جناتی، محمدابراهیم (1379).«آیا زنان می‏توانند رئیس‏جمهور شوند»، روزنامه خراسان، تاریخ 11/12/79.
7-حـائری، سیـد کاظم( 1415 ه.ق). القضاء فی الفقه الاسلامی، چاپ اول، قم: مجمع الفکرالاسلامی.
8- حائری، عبدالهادی (1376). نخستین رویاروئی های اندیشه گران ایرانی با رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: انتشارات امیرکبیر .
9-حسینی بهشتی، سید محمد حسین (1377).مبانی نظری قانون اساسی، تهیه و تنظیم بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید آیت الله دکتر بهشتی، چاپ اول، تهران: انتشارات بقعه.
10-رستمی، ولی و موسی­پور، میثم (1390). «تحلیل حقوقی اصل 115 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در خصوص شرایط رئیس­جمهور»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم ­سیاسی، دوره 2، شماره 1، بهار 1390، صص 240-225.
11-سبحانی، جعفر (1418 ه.ق). نظام القضاء و الشهاده، قم: موسسه امام صادق (ع).
12-شمس­الدین، محمد مهدی (1376). حدود مشارکت سیاسی زنان در اسلام، ترجمه محسن عابدی، تهران: انتشارات بعثت.
13-صانعی، آیت الله یوسف (1380). منتخب­الاحکام (مطابق با فتاوای مرجع عالیقدر حضرت آیت­الله العظمی صانعی)، قم: انتشارات میثم تمار.
14-طباطبایی، سید محمد حسین (بی­تا). تفسیر المیزان، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
15-طریحی، فخرالدین (1367). مجمع البحرین، چاپ دوم، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
16—عمید زنجانی، عباسعلی (1362). مبانی فقهی کلیات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات واحد فوق­برنامه بخش فرهنگی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی
17--فضل­الله، سید محمد حسین (1378). نقش و جایگاه زن در حقوق اسلامی، ترجمه عبدالهادی فقهی زاده، تهران: انتشارات دادگستر.
18-کدیور، جمیله (1385). «ریاست­جمهوری زنان»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، فروردین و اردیبهشت 1385، شماره 223 و 224.صص 111-102.
19--گرامی­زادگان، اشرف (1384). «رئیس­جمهوری زنان در ابهام»، مجله حقوق زنان، مهر و آبان 1384، شماره 26، صص 6-9.
20-گلپایگانی، سید محمد رضا (بی تا).کتاب قضا، جلد اول، قم: دارالقران الکریم.
21-منتظری، حسینعلی (1379). حکومت اسلامی، جلد دوم (امامت و رهبری)، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، نشر تفکر.
22-منتظری، حسینعلی(1369). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی، چاپ اول، قم: نشر تفکر.
23-مهرپور، حسین (1374). نظری بر مقام زن و حقوق اجتماعی او از دیدگاه قران کریم، حقوق بشر و موضع جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات اطلاعات.
24-موسوی بجنوردی (1381). سید محمد، مجموعه مقالات فقهی، حقوقی و اجتماعی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
25-نجفی اسفاد، مرتضی و محسنی، فرید (1371). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد اول، چاپ اول، تهران: انتشارات بین­المللی المهدی.
26-هدایت نیا گنجی، فرج الله (1382). اندیشه های حقوقی شهید بهشتی، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
27-هدایت نیا گنجی، فرج­اله (1385). «ریاست­جمهوری زنان؟»، نشریه مطالعات راهبردی زنان، سال هشتم، شماره 31. صص 60-26
28-وفادار، علی(1377). حقوق اساسی و تحولات سیاسی، جلد دوم، چاپ اول، تهران: انتشارات شروین.
29-هاشمی، سید محمد (1382(. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران: حاکمیت و نهادهای سیاسی، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران: انتشارات میزان.
فهرست منابع الکترونیکی
1- آمار نهایی ثبت‌نام انتخابات ریاست جمهوری؛۱۶۳۶ نفر کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری شدند،خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، 26/1/1396، قابل دسترسی در آدرس http://www.isna.ir/news/96. تاریخ خرین بازیابی؛ 1/5/1396
2- اعظم طالقانی: هیچ زنی برای ریاست­جمهوری مدیر و مدبر نبود؟ خبرگزاری رویداد، مورخ9/2/1396، قابل دسترس در آدرس http://www.rouydad24.ir/fa/news/54299. تاریخ آخرین بازیابی؛ 20/4/1396.
3- بیانیۀ اعظم طالقانی درباره تعریف رجل سیاسی، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، 30/1/1396، قابل دسترسی در آدرس http://www.isna.ir/news/96013013942. تاریخ آخرین بازیابی؛ 22/4/1396.
4- شورای نگهبان می‌کوشد تا انتخابات موضوع رجل سیاسی را روشن کند، جام جم آنلاین، مورخ23/11/1395، قابل دسترسی در آدرسhttp://jjo.ir/LVQAtC.  تاریخ آخرین بازیابی؛ 16/5/1396
5-فراخوان شورای نگهبان جهت بهره مندی از نظرات کارشناسان و شهروندان جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاستهای کلی انتخابات،سایت اطلاع­رسانی شورای نگهبان، ، 10/8/1395، قابل دسترسی در آدرس؛
6-صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1364). جلد دوم، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی. قابل دسترسی در آدرس؛ http://majlesekhobregan.ir/fa/pdf/tadvin_qaanoon_asaasi/qaanoon-e_asaasi-3.pdfتاریخ آخرین بازیابی؛ 30/4/1396
7-قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان، قابل مشاهده در سایت وزارت عدلیه افغانستان به آدرس؛ http://moj.gov.af/fa/page/legal-frameworks/168329941684، تاریخ  آخرین بازیابی؛ 14/4/1396
 
8-قانون اساسی  جمهوری اسلامی پاکستان، قابل مشاهده در سایت مجلس شورای ملی پاکستان به آدرس؛ http://na.gov.pk/uploads/documents/1333523681_951.pdf. تاریخ آخرین بازیابی؛ 29/4/1396
 
9-قانون اساسی جمهوری ترکیه، قابل مشاهده در سایت مجلس ملی ترکیه  به آدرس؛ https://global.tbmm.gov.tr/docs/constitution_en.pdf.  تاریخ آخرین بازیابی؛  20/4/1396
10-قانون اساسی جمهوری سوریه، قابل مشاهده در سایت www.voltairenet.org/article173035.html تاریخ آخرین بازیابی؛ 16/4/1396
11-قانون اساسی جمهوری عراق، قابل مشاهده در سایت وزارت داخله­ی جمهوری عراق به آدرس http://www.iraqinationality.gov.iq/attach/iraqi_constitution.pdf. تاریخ آخرین بازیابی؛  9/4/1396.
 12- Shaheen, kareem (2017), Turkish referendum: all you need to know.  The Guardian website.Available from:  https://www.theguardian.com/world/2017/apr/10/turkish-referendum-all-you-need-to-know. Accessed July 7, 2017.