نقد و بررسی نابرابری دیه زن و مرد در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشگاه امام صادق

چکیده

با وجود تأکید دین اسلام بر برابری حقوق افراد، قانون مجازات اسلامی حاوی مقررات متفاوتی درباره زن و مرد می باشد که برخی در مورد زنان جنبه حمایتی دارد و برخی دیگر مانند سن مسؤولیت کیفری، شهادت، دیه و قصاص به ظاهر تبعیض آمیز است. بر اساس ماده 550 این قانون، دیه زن نصف دیه مرد است و علت آن علاوه بر برخی دلایل فقهی، تفاوت جایگاه اجتماعی و اقتصادی زنان در برابر مردان ذکر شده است.
با دقت در مبانی فقهی مربوط به این موضوع علاوه بر سکوت قرآن کریم در خصوص دیه زن و مرد، دلالت روایات مطروحه در این حوزه نیز با عنایت به تردید در سندیت برخی از ادله، مغایرت آنها با محتوای احکام مندرج در قرآن کریم و اختصاص برخی از روایات به امور خاص و در نتیجه عدم امکان تعمیم به موارد مشابه، لزوم نابرابری دیه زن و مرد را با چالش مواجه می سازد. فقدان اجماع در این حوزه و نیز تغییر در وجوه عقلی و استحسانی تفاوت دیه زن و مرد، نشانه ای از امکان تغییر در حکم عدم برابری دیه زن و مرد می باشد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critical Review of the Inequality of Men’s and Women’s Diya in the Legal System of the Islamic Republic of Iran

نویسنده [English]

  • Atefeh Abbasi
چکیده [English]

Despite the emphasis of Islamic religion on the equality of the rights of individuals, the Islamic punishment law contains various provisions on men and women, some of which are supportive of women, and some others, such as the age of criminal responsibility, martyrdom, Qisas (retaliation in kind) and diya (blood money/ransom), are apparently discriminatory. According to Article 550 of this law, the women’s Diya is half the man’s Diya, and this is usually justified by juridical reasons and the difference in the social and economic status of women and women.
In addition to the silence of the Holy Qur'an regarding the Diya of women and man, considering the jurisprudential principles related to this issue, as well as the doubt in the authenticity of some evidences, their contradiction with the content of the decrees contained in the Holy Qur'an, and the appropriation of some related narrations to particular cases, and thus the impossibility of their generalization into similar cases, one can challenge the necessity of the inequality. The lack of consensus in this area, as well as the change in the rational aspects of the difference between women’s and men’s diya, is a sign of the possibility to terminate the inequalities

کلیدواژه‌ها [English]

  • diya
  • women
  • men
  • equality
  • jurisprudence
  • Islamic punishment law
1-قرآن کریم
2-ابن ادریس، محمد بن منصور (1411 ق)، السرائر، جلد 3، قم، انتشارات جامعة مدرسین، چاپ دوم
3-       ابن براج، عبدالعزیز (1406 ق )، المهذب، جلد2، قم، انتشارات جامعة مدرسین
4-ابن عربی، ابوبکر (1411هـ)، احکام القرآن، بیروت، دار الثقافه، چاپ اول
5-ابن قدامه، عبد الله (1403هـ)، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربیه، چاپ اول
6-ابن قیم جوزى، محمد بن ابو بکر (1374)، اعلام‏الموقعین عن رب العالمین، بیجا، مکتبه التجاریه الکبری، چاپ اول
7-ابن منظور، محمد بن مکرم (1408هـ)، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول
8-اردبیلی، شیخ احمد (1406هـ)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مؤسسه النشر الاسلامی،  چاپ اول
9-اصفهانى، محمد بن حسن بن محمد (فاضل هندى)(١٤١٦هـ)، کشف اللثام، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم
10-   بایبوردی، سهیلا ( 1385) ، تفاوت زن و مرد در دیه، مجله برهان و عرفان، شماره هفتم
11-   بحرالعلوم، سیدمحمد (1403هـ)، بلغه الفقیه، شرح و تعلیقه محمد تقی آل بحرالعلوم، تهران، منشورات مکتبه الصادق، چاپ چهارم
12-   بهرامی، محمد( 1380) ، دیه زن از منظر قران و فمینیسم ، مجله پژوهش های حقوقی؛ ویژه زن در قران، بهار و تابستان 1380
13-   جبعی العاملی، زین العابدین (بی تا)، مسالک الافهام فى شرح شرایع الاسلام، قم، انتشارات موسسه المعارف الاسلامیه
14-   جزیرى، عبدالرحمان (بی تا)، الفقه على المذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت، بیروت، دارالثقلین
15-   حر عاملی، محمد بن حسن (1414هـ)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، موسسه آل البیت الاحیاء التراث، چاپ دوم
16-   حرّانی، حسن بن على بن شعبه (١٣٧٦هـ)، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول
17-   خویی، ابوالقاسم (1422هـ)، مبانی تکلمه المنهاج، قم، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی، چاپ دوم
18-   دهخدا، علی اکبر(1377)، لغت نامه، تهران، چاپگستر با همکاری انتشارات روزنه، چاپ دوم
19-   رشید رضا (1416 هـ)، محمد، تفسیر المنار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم
20-   زحیلى، وهبه(1409هـ)، الفقه الاسلامى و ادلّته، بیروت، انتشارات دار الفکر، چاپ سوم
21-   سیاح، احمد (1373)، فرهنگ بزرگ جامع نوین، تهران، نشر اسلام، چاپ شانزدهم
22-   شافعی، محمدبن ادریس (1403 هـ)، الام، بیروت، دارالفکر للطباعه
23-   صدوق، محمد بن علی بن الحسین (1404ق )، الفقیه، جلد3، قم، انتشارات جامعة مدرسین، چاپ دوم
24-   طباطبایى، محمد حسین (1368)، المیزان، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ دهم
25-   طبرسى، فضل ابن الحسن(1415 هـ)، مجمع البیان، بیروت، انتشارات اعلمی
26-   طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن (1390 ق )، الاستبصار، جلد 4، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه
27-   طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن(1365ه)، تهذیب الاحکام، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم
28-   طوسی، محمدبن الحسن(1416هـ)، الخلاف، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول
29-   علامه حلی، حسن بن یوسف (بی تا)، تحریر الاحکام، جلد 2، قم، انتشارات مؤسسه آل البیت، چاپ سنگی
30-   علامه حلی، حسن بن یوسف بن المطهر (1419 ق )، مختلف الشیعه، جلد 9، قم، انتشارات جامعة مدرسین، چاپ اول
31-   عوده، عبدالقادر (1418 هـ)، التشریع الجنایی الاسلامی، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ چهارم
32-   فیض، علیرضا (1382)، مبادی فقه و اصول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پانزدهم
33-   کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1367 ق)، الفروع من الکافی، ‌تهران، نشر دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم
34-   مجلسی، محمدباقر (بی تا)، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم
35-   مرعشی، سید محمد حسن (1376)، دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام، نشر میزان، تهران، چاپ دوم
36-   منجود، مصطفى(1990م)، الابعاد السیاسیة لمفهوم الامن، رساله دکترا، کلیة الاقتصاد، قسم العلوم السیاسیه، قاهره
37-   موسوی خمینی، سید روح الله (1409ق )، تحریرالوسیله، جلد2، قم، انتشارات دارالکتب العلمیه
38-   مهرپور، حسین، ( 1378)، بحثی پیرامون قضاوت زنان ، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 25 و 26
39-   مهرپور، حسین، ( 1377)، بررسی تفاوت حکم قصاص نامه مفید قم، شماره 14
40-   میرسعیدی، منصور(1373)، ماهیت حقوقی دیات، تهران، نشر میزان، چاپ اول
41-   نجفى، محمد حسن (1365هـ)، جواهر الکلام فى شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ دوم
42-   نوری، میرزا حسین(1408هـ)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، چاپ دوم
43-   وکیل زاده، رحیم (1381)، مصلحت و جایگاه آن در حقوق اسلام، تبریز، مؤسسه تحقیقاتی علوم اسلامی، چاپ اول
44-   هذلی، یحیی بن سعید (1405 ق )، الجامع للشرائع، انتشارات مؤسسة سیدالشهدا