درآمدی بر تمایز جایگاه مادری در آموزه های قرآنی و روایی با منزلت مادر در منابع فقه شیعی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه عوم انسانی

چکیده

مادر به مثابه یکی از والدین در آموزه­های قرآنی و روایی شیعه اهمیت زیادی دارد و منزلت والایی برای وی در نظر گرفته شده است.احترام به والدین بویژه مادر، امری است که بلافاصله پس از مسأله توحید در آیات قرآن مورد توجه قرار گرفته و مادر انبیاء الهی ؛ موسی و عیسی علیهما السلام مخاطب وحی قرار کرفته­اند. در سخنان پیامبر (ص) و امامان شیعه (ع) نیز جایگاه بلند مادر تأکید شده است.در همان حال منابع فقه شیعی در کتابهای مختلف به تناسب احکامی را در مورد حقوق مادر بیان کرده­اند. این جستار نشان داده که امتیازهای حقوقی مادر در منابع فقهی به هیچ روی مساوق مقام و جایگاه مادر در آموزه های قرآنی نیست. بنظر می­رسد منابع فقهی به مادر صرفاً به مثابه ظرفی برای نگهداری و پرورش نطفه نگریسته اند ، چنان که پس از وضع حمل، فرزند را ملحق به پدر دانسته و از این رو به در بحث انساب، شیردادن، حضانت، قیمومیت و ولایت برای مادر حقوق در خوری قایل نشده­اند.این در حالی است که آموزه­های قرآنی فرزند را ملحق به هردوی والدین دانسته و بویژه حضانت  فرزند برای مادر را تأیید و تأکید کرده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to the Distinction between status of Motherhood in Quranic Teachings and Narration with the position of Motherhood in Shiite Jurisprudence

نویسنده [English]

  • forogh parsa
چکیده [English]

.
 
Mother as one of Parents is very important and has very significance status. Reverence and respect for the mother is considered immediately after monotheism(Taw hid) in the verses of Quran.  Revealed to the mothers of the prophets like Moses and Jesus addressed as Revelation. The magnificent status of mother is emphasized in utterances of prophet and shiite Imams. Shiite Jurisprudence Sources also have expressed some law concerning the rights of mother. This study has shown that the legal privileges of the mother in jurisprudential sources are in no way equal to the position of the mother in the Qur'anic teachings.it seems that the position of mother in Shiite Jurisprudence Sources is defined just as a vessel or container for keeping the sperm, as they considered the child after giving birth to join and belong to the father. In the discussion of genealogy, breastfeeding, custodyand guardianship, no rights have been given to the mother by These Jurisprudence Sources. However, in the Quranic teachings the child belongs to the parents,both father and mother and also the Quran emphasized the right of custody for mother.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Hadith
  • Motherhood
  • custody
  • guardianship
  • Jurisprudence Sources
فهرست منابع
قرآن کریم
ابن بابویه، محمد بن على‏،1413 ق‏،  من لا یحضره الفقیه‏ ، تصحیح و تحقیق غفارى، على اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر ،۱۳92، ترمینولوژی حقوقی، چاپ 25، تهران، گنج دانش .
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.
 الحر العاملی ، شیخ محمد حسین بن الحسن ،(1993-1413) وسایل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعه ، بیروت ، مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، ط1،
خمینى، (بی تا) سید روح اللّه موسوى، تحریر الوسیلة، 2 جلد، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم - ایران،  چاپ دوم.
خویی ، سید ابوالقاسم ، منهاج الصالحین ، دارالزهرا ، بیروت ، ط20 ، بی تا
دلشاد تهرانی  ، مصطفی(بی تا) ، موانع و مقتضیات تربیت در نهج البلاغه ،تهران ، مزرع مهر.
راغب اصفهانی ، حسین بن محمد، ناشر: دارالعلم الدار الشامیة ، مکان چاپ: دمشق بیروت‏ ، سال چاپ: 1412 ق‏ ، چاپ: اول‏، تحقیق: صفوان عدنان داودى.
رستگار جزی ، پرویز و محمدتقی رحمت پناه،بررسی سخن «الجنه تحت اقدام الامهات»، دوفصلنامه علمیـ پژوهشی حدیثپژوهی سال هفتم، شمارۀ چهاردهم، پاییس و زمستان 1394.
 روشن ، محمد ، « وضعیت حقوقی طفل متولد از لقاح مصنوعی» ، خانواده پژوهی،  سال اول، 1384 شماره 2
 سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی‏،  1412 ق‏، فى ظلال القرآن‏، ‏ چاپ: هفدهم‏، بیروت- قاهره‏، دارالشروق‏.
 طباطبایى،  سید محمد حسین، 1417 ق‏، ‏ المیزان فى تفسیر القرآن‏، چاپ: پنجم‏، قم ، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏.
الطبرسى، ابوالفضل على، 1385 ق، مشکاة الانوار فى غرر الاخبار. نجف: مکتبة الحیدریه.
 طریحى ، فخر الدین‏، ‏1375 ش‏، تحقیق: سید احمد حسینى‏، کتابفروشى مرتضوى‏، چاپ: سوم‏، تهران.‏
 طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن( 1387 ه‍ ق )المبسوط فی فقه الإمامیة، 8 جلد، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران - ایران، ط سوم.
 طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن(1411 هجری قمری) ،کتاب الخلاف ، مؤسسه نشر اسلامی ،  قم - ایران.
عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، در یک جلد،تحقیق و تصحیح: محمد تقى مروارید- على اصغر مروارید،‌ دار التراث - الدار الإسلامیة، بیروت - لبنان، اول، 1410 ه‍ ق
  عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على،(1410 ه‍ ق) ، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة ،  ، کتابفروشى داورى، قم - ایران، چاپ اول.
عظیمیان ، محمد، 1387، «حدود اختیارات ولی قهری در معاملات مربوط به مولی علیه، ماهنامه کانون، شماره 87.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی
 علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، 2 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، اول، 1410 ه‍ ق.
علایی رحمانی ، فاطمه ، «حضانت کودکان از نگاه فقه و حقوق »فصلنامه علوم انسانی ، دانشگاه الزهرا، سال دوازدهم ، شماره 41، بهار 1381ش.
 علایی رحمانی ، فاطمه ، «میزان گسترة ولایت پدر از نگاه دین »فصلنامه علوم انسانی ، دانشگاه الزهرا، سال دهم ، شماره 33، بهار 1379ش.
 فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
قائمی، علی (1373) ، علی نقش مادر در تربیت، تهران ، انتشارات امیری.
 کاتوزیان،ناصر ( 1375) ، حقوق خانواده، تهران ، شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا.
کلینى، محمد بن یعقوب‏ ، 1407 قمری ، الکافی، تصحیح و تحقیق  غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة ، تهران .
مرقاتی سیدطاها، « نسب ناشی از لقاح مصنوعی با دخالت عامل بیگانه» ،مقالات و بررسیها :   بهار و تابستان 1383 , دوره  37 , شماره  دفتر 75 (3) ; از صفحه 125 تا صفحه .148 .
 مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏ ،1403 ق‏، بحار الأنوار، بیروت،  دار إحیاء التراث العربی‏
محقق حلّى، نجم الدین جعفر بن حسن‌،  1408 ه‍ ق‌، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، تحقیق و تصحیح عبد الحسین محمد على بقال‌، چاپ دوم، چاپ: دوم‌ قم- ایران‌، مؤسسه اسماعیلیان.
محقق داماد، سید مصطفی ، 1368،حقوق خانواده نکاح و انحلال آن ، تهران ط3، نشر علوم اسلامی .
  مصطفوى ، حسن، 1360 ش‏،‏ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏
مطهری ، مرتضی،1384 ش/1427ق،«تغییرات زمان در تاریخ اسلام»، مجموعه آثار شهید مطهری(21) ، چاپ سوم، تهران-قم، انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1368) ،  تعلیم و تربیت در اسلام، تهران ، انتشارات صدرا.
 معرفت ، محمد هادی ، «حضانت» ، ماهنامه دادرسی ، ش 4، شهریور و مهر 1370 شمسی
معلوف، لوئیس ( شمسی1384) ، المنجد، ترجمه محمد بندریگی، تهران، چاپ پنجم، انتشارات ایران.
 مفید ، محمدبن نعمان ،1413 ق،  المقنعه ،چاپ اول ، قم – ایران، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید،
 مکارم شیرازى، ناصر، 1374 ش‏، تفسیر نمونه‏، ‏ چاپ: اول‏ ، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة.
مهریزی ، مهدی، «کودکان ، حضانت ، ولایت» ، ماهنامه پیام زن ، ش 75 ، خرداد 1377 شمسی .
نجفى، محمد حسن،(1404 ق)،  جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی،بیروت، ط 7.
نورى، حسین بن محمد تقى‏، 1408 ق‏، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم،  مؤسسة آل البیت علیهم السلام