تحلیل بازنمایی زن در گفتمان اعتدال: تحلیل گفتمانیِ سخنرانی‌های حسن روحانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه یاسوج

2 دکتری جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه یاسوج

چکیده

در ایران، در دهه‌های اخیر، گفتمان‌های اصلاح‌طلبی، اصول‌گرایی و اعتدال هر یک به گونه­ای به "بازنمایی" زنان پرداخته،  هویت‌هایی را به آنان منتسب نموده و  سیاست‌گذاری‌های مربوطه شان را بر آن اساس بنا نهاده‌اند. گفتمان اعتدال‌طلب روحانی  به عنوان جدیدترین و ناشناخته ترین گفتمان در این عرصه کمتر مورد واکاوی علمی قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر تحلیل گفتمان سخنرانی‌های روحانی، نماینده رسمیِ دولت اعتدال،  به منظور شناسایی و معرفیِ ویژگی‌های منتسب به زنان در این گفتمان است. رویکرد راهنما در تحقیق، رویکرد لاکلا و موفه بوده است. بر اساس تحلیل مضامین سخنرانی‌ها می‌توان گفت، «برابری جنسیتی» دال مرکزی این گفتمان بوده؛ «عفاف محوری»، «هم‌ارزی فضای عمومی و خصوصی»، «نقش‌های اجتماعی فراسنتی»، «بازخوانی اسلامی- انقلابی از جنسیت» و «نگاه غیر امنیتی به حضور زنان» برهه‌هایی هستند که زنجیروار  حول دال مرکزی بالا برای تثبیت موقتی معنای هویت و جایگاه اجتماعی زنان مفصل‌بندی شده­اند. همچنین به نظر می­رسد گفتمان اعتدال، بیشتر "اجتماعی - اقتصادی" است تا سیاسی (اصلاح طلبی) یا فرهنگی (بنیادگرایی)؛ اما  مجموعه دال­های مورد تأکید آن با گفتمان اصلاح طلبی قرابت و سنخیت بیشتری دارد تا گفتمان اصول­گرایی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Discourse Analysis of Rouhani’s Speeches on Women’s Problems

نویسندگان [English]

  • arman heidari 1
  • Hakimeh Malek Ahmadi 2
1
2 PhD student of sociology at Yasouj university
چکیده [English]

Women’s issues have always been among the most controversial topics in various fields of study, especially in policy making. Accordingly, the two main discourses of the Islamic Republic of Iran, namely the fundamentalist and the reformist ones, have formed their own specific discourse. Rouhani’s moderate discourse, passing the two major ones, claims to have a balanced approach towards women’s issues. The aim of this study has been to explore the articulation of women’s cause in the present moderate presidency of Iran through discourse analysis. Laclau and Mouffe’s approach was used for this purpose. The data analysis showed that “gender equality” has been the nodal point of Rouhani’s discourse. Moreover, such issues as “chastity centrality”, “the equivalence of public and private spaces”, “meta-traditional social roles”, “the Islamic-revolutionary rereading of gender”, “women’s widespread social presence as a non-security issue” are the critical points which have been joint together around the nodal point mentioned above. It also seems that the discourse of moderation is rather socio-economical than political (regarding the reformists) or cultural (regarding the fundamentalists). However, the sum of the points under emphasis has more to do with the reformist discourse than the fundamentalist one

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women
  • Rouhani
  • Discourse Analysis
 
1-    ایمانی، آوا، کسایی، غلامرضا و اسلامی راسخ، عباس (1394) زن در ضرب المثل های فارسی: رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، دو فصلنامه پژوهش ‌نامه زنان، سال ششم، شماره3، صص 25-44.
2-    باستانی، سوسن، امیدی‌پور، زهره و رجبلو، علی (1392) تحلیل خرده گفتمان های زنان در دورة مشروطیت، جامعه شناسی تاریخی، سال پنجم بهار و تابستان 1392 شماره1، صص 108-73.
3-    بخشایش اردستانی، احمد (1379) اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، انتشارات آوای نور.
4-    بهرام پرور، شعبانعلی(1379) درآمدی بر تحلیل گفتمان، مجموعه مقالات گفتمان و تحلیل گفتمان، به اهتمام محمدرضا تاجیک، تهران، انتشارات فرهنگستان.
5-    تقی کرمی قهی، محمد(1391) تحلیل گفتمان سه برنامه توسعه با رویکردی به مسائل زنان و خانواده، برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 4، شماره 13، زمستان 1391، صص41-75  
6-    حسینی زاده، محمدعلی (1383) نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی،فصلنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 28، صص 212-118.
7-    ربانی خوراسگانی، علی و میرزایی، محمد (1394) تحلیل تقابل گفتمانی اصول گرایی و اصلاح طلبی در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری،فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، شماره 60 صص 45-68
8-     رجب زاده، احمد (1381) مقایسۀ فعالیت فرهنگی زنان و مردان در ایران، نامۀ پژوهش فرهنگی، سال هفتم، دورۀ جدید، شمارۀ 3، پاییز، صص: 37-54.
9-     زاهد زاهدانی، سید سعید و دشتی، عبدالله (1385). گرایش دانشجویان به حجاب: مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه شیراز، مجله مطالعات اجتماعی ایران، ویژه نامه تغییرات و توسعه اجتماعی در جنوب، دوره اول، شماره 1، بهار، صص  101- 124.
10-    زنجانی زاده، هما(1382) بررسی وضعیت زنان و امنیت شهری و عوامل تأثیر گذار بر کاهش امنیت زنان، ساختار مردانه امنیت شهری، فرهنگ و پژوهش، شماره مسلسل127،آذر، صص: 10- 13.
11-     سلطانی، علی اصغر(1387) قدرت، گفتمان،زبان، چاپ دوم، تهران، نشر نی.
12-     شادی‌طلب، شادی(1381) توسعه و چالش‌های زنان ایران، تهران، نشر قطره.
13-     صادقی فسایی، سهیلا و کلهر، سمیرا(1386) ابعاد شکاف جنسیتی و میزان تحقق کاهش آن در برنامه ی سوم توسعه، پژوهش زنان، دوره ی 5، شماره ی 2، پاییز، صص: 5- 28.
14-     صادقی فسایی، سهیلا؛ خادمی، عاطفه و نجفی، طیبه(1395). تحلیل گفتمان سه دوره اجرایی جمهوری اسلامی ایران در زمینۀ وضعیت اجتماعی زنان، دو فصلنامه علمی – پژوهشی الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، سال چهارم، شماره هفتم، بهار و تابستان، صص 175- 201.
15-     صفری شالی، رضا(1394). تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در لوایح و برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مطالعات جامعه شناختی، دوره 22، شماره 2، 211- 237.
16-    عبداللهی، محمد( 1383) زنان و نهادهای مدنی، مسائل، موانع و راهبردهای مشارکت مدنی زنان ، مجله جامعه شناسی  ایران، دوره پنجم، شماره 2، تابستان، صص: 63- 99.
17-    فرقانی، محمد مهدی و عبدی، سید عیسی(1395). " بازنمایی زن در جوک‌های جنسیتی؛ تحلیل گفتمان انتقادی جوک های جنسیتی در مورد زنان در شبکه‌های موبایلی، مطالعات فرهنگ – ارتباطات، سال هفدهم، شماره سی و دوم، صص 31- 52.
18   - فرکلاف، نورمن. (1379)تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
19   - گمشاد، مریم(1394). شکل گیری گفتمان اعتدال، اصلاحات، عقلانیت در عرصه‌ی سیاسی ایران، کنفرانس بین المللی علوم انسانی، روانشناسی و علم اجتماعی، 27 آبان 94، تهران، مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما.
20   - مارش، دیوید و جری استوکر(1378) نظریه و روش ر علوم سیاسی، امیر محمد حاج یوسفی، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
21   - مک دانل، دایان(1380) نظریه‌های گفتمان، ترجمه حسین نوذری، تهران، فرهنگ گفتمان.
22   - مهدی زاده، سید محمد(1389). نظریه‌های رسانه، اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. تهران: همشهری.
23   - ناهید، عبدالحسین (1368) زنان ایران در جنبش مشروطه، آلمان، نوید.
24   - یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، هادی جلیلی، تران، نشر نی.
 
        [25] Afshari, Zahra& sheibani, Iman (2006) “Women’s participation in the Industrial sector of Iran: Evaluating the Scopes for Creating Jobs for Women”, Women’s Studies, Vol.3, No.3, winter, Pp: 71-96.
      [26]Laclau, E.(1994).The Making of Political Identities. London: Verso
a Radical Democratic Politics. London: Verso
 [27]Macmillan, Katie.2006."DiscourseAnalysisAPrimer":Online:http://www.ischool.utexas.edu/~palmquis/courses/discourse.html
 [28]Wodak Ruth & Meyer Michael (2001) Methods of critical Discourse Analysis. London: SAGE.
 
سخنرانی‌های مورد تحلیل
29-           سخنرانی ریاست جمهوری درهمایش ملی زنان نقش‌آفرینان عرصه اقتصاد و فرهنگ 1393، پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری 76766http://www.president.ir/fa/
30-           دیدار ریاست جمهوری با جمعی از زنان فعال سیاسی و مذهبی1391، وب‌سایت حسن روحانی، http://www.rouhani.ir/event.php?event_id=16
31-           سخنرانی ریاست جمهوری در جشن میلاد حضرت فاطمه 1392، وب‌سایت حسن روحانی، http://www.rouhani.ir/event.php?event_id=40
32-           سخنرانی ریاست جمهوریدربیستوپنجمینجشنوارهملی امتنان از کارگران1393، وب‌سایت حسن روحانی http://www.rouhani.ir/event.php?event_id=419
33-           سخنان رئیس جمهوردرجمع مردم شهرستانهای غرب استان تهران و درشهرستان اسلامشهر1394، خبرگزاری پانا http://www.pana.ir/Pages/Printable-News-381469.aspx
34-           سخنان رییس‌ جمهوری در اجتماع بزرگ مردم زنجان1393، پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوریhttp://www.president.ir/fa/82047
35-           سخنان رییس جمهوری همایش زنان، اعتدال و توسعه1394، پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری
36-           حسن روحانی: حجاب را عین عفاف ندانیم، کد مطلب : 13212پایگاه خبری تحلیلی مستقل ایران بهار1392