نخستین زنِ مدیحه‎سرا کیست؟

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

سنتِ دیرپای ستایش‎گری از آغاز ادب فارسی وجود داشت و مدیحه‎سرایی از جنبۀ رفتاری، عملی مردانه تلقی می‎شد و مردانِ شاعر یکه‎تاز میدان مدح بودند. در ادبیات زنان، به‎ندرت زنی شاعر در این حوزه دست به تجربه زده است. نخستین زنِ شاعری که شعری ستایشی در کارنامۀ خود دارد و برای نخستین‎بار ترکیب‎بند سروده، زن بی‎نامی است که شعرش در کتابی تاریخی ثبت شده است. او دخترِ حسام‎الدّینِ سالار مدیحه‎سرایی است که در آغازِ سدۀ هفتم قمری ترکیب‎بند ستایشی در وصف عزالدین کیکاووس از سلاجقۀ روم سرود و به دربار پادشاه فرستاد و صله دریافت کرد. زنی که در ادبیات در بی‎نامی خود به فراموشی سپرده شد و در تاریخ سلجوقیان نام و شعرش به یادگار ماند. در این مقاله کوشش بر این است تا با روش نقدِ تاریخ‎نگر، فضای سیاسی ‎ـ ‎اجتماعی آن دوران بررسی شود و با رویکردی ادبی، نخستین شعر ستایشیِ زنانه و شیوۀ سرایش شعر او نقد شود و ضمن معرفی نخستین زنِ شاعر مدیحه‎سرا، شرایط شکل‎گیری اثر، هدف شاعر و تأثیر شعر او بر مخاطب از زاویۀ نگاه ممدوح مورد بررسی قرار گیرد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Who is the First Panegyrist Woman in Persian Poetry?

نویسنده [English]

  • RoohAngiz Karachi
چکیده [English]

From the beginning of Persian literature there was an old tradition in Persian poetry to write panegyric poems. Traditionally only men wrote panegyric poems. No evidence can be found to substantiate that female poets wrote panegyric poems. In fact this was done only by male poets. In the history of Persian poetry, Hisam Addin Salar’s daughter was the first panegyrist poetess. Shehad nospecific name. She lived in the twelfth century A.D. and wrote a panegyric poem and dedicated to Seljuk king Ezeddin Keykavous. The king appreciated the poem by sending her a precious prize. No one knows why her name was omitted from the history of Persian literature. But her name and poem is mentioned in a book of history about Seljuk Dynasty. The present article discusses her literary role and elements of her poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Salar’s daughter
  • panegyric poem
  • Seljuk period
  • poetess
  • history of Persian poetry
  • women literature
ابن بی‎بی، حسین‎بن‎محمد (1390). الاوامر العلائیه فی الامور العلائیه، تصحیح ژاله متحدین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اوحدی بلیانی، تقی‎الدین (1389). عرفاتالعاشقین و عرصاتالعارفین، تصحیح ذبیح‎الله صاحبکاری، تهران: میراث مکتوب.
ایمانی، بهروز (1384). گنجینۀ بهارستان ادبیات فارسی، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
جمال خلیل شروانی (1366). نزهۀالمجالس، تصحیح محمد امین ریاحی، تهران: زوار.
حلمی، احمد کمال‎الدین (1384). دولت سلجوقیان، ترجمه و اضافات عبدالله ناصری طاهری، حجت‎الله جودکی و فرحناز افضلی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
رجبی، محّمدحسن (1374). مشاهیر زنان ایرانی و پارسیگوی از آغاز تا مشروطه، تهران: سروش.
ریاحی، محّمدامین (1350). نفوذ زبان و ادبیات فارسی در قلمرو عثمانی، تهران: امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372). مفلس کیمیافروش (نقد و تحلیل شعر انوری)، تهران: سخن.
شهیدی، سید جعفر (1350). «تطور مدیحه‎سرایی در ادبیات فارسی تا قرن ششم»، در نامۀ مینوی، مجموعۀ سیوهشت گفتار در ادب و فرهنگ ایرانی، زیر نظر یغمایی، افشار با همکاری روشن، تهران: کاویان.
صفا، ذبیح‎الله (1373). تاریخ ادبیات در ایران، چ 13، تهران: فردوس.
فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‎مطلق، تهران: مرکز دایرۀ‎المعارف بزرگ اسلامی.
مشکور، محّمدجواد (1350). «تاریخ ابن بی‎بی»، در نامه مینوی، مجموعۀ سیوهشت گفتار در ادب و فرهنگ ایرانی، زیر نظر یغمایی، افشار با همکاری روشن، تهران: کاویان.
هاشمی سندیلوی، احمدعلی (1371). تذکره مخزنالغرایب، تصحیح محمد باقر، اسلام‎اباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
یوسفی حلوایی، رقیه (1381). روابط سیاسی سلاجقۀ روم با ایلخانان، تهران: امیرکبیر