خوانش جایگاه اجتماعی زنان خنیاگر عصر قاجار از میان نگاره‌ها و منابع مکتوب

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکدة هنر، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 دانشیار گروه گرافیک، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

10.30465/ws.2023.44244.3780

چکیده

بیان مسئله: موسیقی در طول تاریخ همواره مورد توجه ایرانیان بوده و در تمام دورة‌های مختلف پادشاهی ایران جایگاه خود را به طور رسمی در میان حاکمان حفظ کرده است. با روی‌کار آمدن دودمان قاجار و تجربه نزدیک شدن ایران به غرب، تغییرات چشم‌گیری در زمینه‌های هنری به‌خصوص موسیقی و نگارگری پدید آمد. اما تأثیر این تحولات بر فعالیت زنان خنیاگر با ابهاماتی روبه‌رو است. بر همین اساس پرسش اصلی این پژوهش چیستی جایگاه اجتماعی زنان خنیاگر این دورة در میان نگاره‌ها و منابع مکتوب و سفرنامه‌ها و همچنین و چگونگی پوشش آنان به عنوان زنان خنیاگر است. همچنین چیستی ابزار آلات خنیاگری و سازهای مورد استفاده آن‌ها از پرسش‌های دیگری است که به آن پاسخ داده می‌شود. این پژوهش از نظر هدف بنیادی و از نظر رویکرد کیفی است که براساس داده‎های کتابخانه‌ای و تحلیل محتوی بصری با بهره‌گیری از دانش نشانه‌شناسی یافته‌های آن تحلیل و تبیین میشود. براساس یافته‌های این پژوهش همان‌گونه که مرتبه اهالی موسیقی در دوره‌های مختلف حکومت‌های ایرانی لغزان و نامطمئن بوده در دوره قاجار نیز این نگرانی پا برجا بوده و این مسئله برای زنان خنیاگر دشوارتر و بسته به نوع کار، نوازنده، رقصنده یا خواننده و مانند آن، نیز متفاوت بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading the social position of the Qajar women's courtiers from among the paintings and written sources

نویسندگان [English]

  • fatemeh dastafkan 1
  • Mansour Kolahkaj 2
1 Master student of Art Research, Faculty of Art, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 Associate Professor Professor, Department of Graphic Design, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

بیان مسئله: موسیقی در طول تاریخ همواره مورد توجه ایرانیان بوده و در تمام دورة‌های مختلف پادشاهی ایران جایگاه خود را به طور رسمی در میان حاکمان حفظ کرده است. با روی‌کار آمدن دودمان قاجار و تجربه نزدیک شدن ایران به غرب، تغییرات چشم‌گیری در زمینه‌های هنری به‌خصوص موسیقی و نگارگری پدید آمد. اما تأثیر این تحولات بر فعالیت زنان خنیاگر با ابهاماتی روبه‌رو است. بر همین اساس پرسش اصلی این پژوهش چیستی جایگاه اجتماعی زنان خنیاگر این دورة در میان نگاره‌ها و منابع مکتوب و سفرنامه‌ها و همچنین و چگونگی پوشش آنان به عنوان زنان خنیاگر است. همچنین چیستی ابزار آلات خنیاگری و سازهای مورد استفاده آن‌ها از پرسش‌های دیگری است که به آن پاسخ داده می‌شود. این پژوهش از نظر هدف بنیادی و از نظر رویکرد کیفی است که براساس داده‎های کتابخانه‌ای و تحلیل محتوی بصری با بهره‌گیری از دانش نشانه‌شناسی یافته‌های آن تحلیل و تبیین میشود. براساس یافته‌های این پژوهش همان‌گونه که مرتبه اهالی موسیقی در دوره‌های مختلف حکومت‌های ایرانی لغزان و نامطمئن بوده در دوره قاجار نیز این نگرانی پا برجا بوده و این مسئله برای زنان خنیاگر دشوارتر و بسته به نوع کار، نوازنده، رقصنده یا خواننده و مانند آن، نیز متفاوت بوده است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Qajar
  • music
  • Khanyagar women
  • painting
اکبرپور‌برنجی، فاطمه، (۱۳۹۴)، چهره در نگارگری ایرانی (مکتب اصفهان و دورة‌ اول قاجار)، تهران، نشر: انتشارات سخنوران.
ایدی، عبدالمجید، (۱۳۹۴)، تحول موسیقی ایران در عصر قاجار، رهیافت تاریخی (فصلنامه علمی - تخصصی)، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی - دانشگاه اصفهان، پایگاه مجلات تخصصی نور، شماره ۱۱، سال ۴، ص ۱ تا ۱۲
پاکباز، رویین، (۱۳۹۶)، نقاشی ایران (از دیروز تا امروز)، چاپ سیزدهم، تهران، انتشارات: زرین و سیمین.
حقیقت، عبدالرفیع، (۱۳۶۹)، تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی (از کهن‌ترین زمان تاریخی تا پایان دورة قاجاریه از مانی تا کمال‌الملک)، چاپ اول، تهران، نشر: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
دلریش، بشری، (۱۳۷۵)، زن در دورة‌ی قاجار، چاپ اول، تهران، نشر: مؤسسه انتشارات سوره.
زارعی، محمدابراهیم، و طهماسبی زاده، ساره، (۱۳۹۷)، شمایل‌شناسی تصویر  زن در دورة‌ی قاجار با تأکید بر سفرنامه‌ها، نگارگری‌ها و عکس‌های برجای‌مانده از این دورة، زن در فرهنگ
عضدالدوله، احمد‌میرزا، (۱۳۶۲)، تاریخ عضدی، تهران، نشر: سرو.
فاطمی، ساسان، و لعل شاطری، مصطفی، (۱۳۹۴)، موسیقی، جشن و جنسیت در ایران از دورة قاجار تا اوایل دورة پهلوی، فصلنامه تاریخ نو، شماره ۱۱، ص ۸۱ تا ۱۱۷
کاظمی، ناهید، (۱۳۸۶)، بررسی پنج خمسه نظامی (چاپ سنگی) دورة قاجار، پایان‌نامه تحصیلی کارشناسی ارشد، گروه نقاشی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر
کولیور‌رایس، کلارا، (۱۳۶۶)، زنان ایرانی و راه‌ورسم زندگی آنان، ترجمه: دکتر اسدا ... آزاد، چاپ اول، مشهد، انتشارات: آستان قدس رضوی.
مسیح‌فر، فاطمه، (۱۳۹۲)، سیری بر تحول موسیقی در دورة قاجار، فصلنامه تاریخ پژوهشی (مجله انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد)، شماره‌ای ۵۵، ص ۱۱۹ تا ۱۴۳.و هنر، شماره ۴، دورة‌ی ۱۰، ص ۵۵۷ تا ۵۹۴.
Diba, Layla; Ekhtiar, Maryam, )1998( Royal Persian painting, London, I. B. Taurus publishers