مطالعۀ جامعه‌شناختی فرایند انتخاب رشتۀ دانشگاهی با تأکید بر بُعد جنسیت

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی، گروه مطالعات زنان، موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تهران، ایران.‏

2 دکترای‎ ‎جامعه‌شناسی (گرایش‎ ‎مسائل‎ ‎اجتماعی‎ ‎ایران)، دانشگاه کاشان، ایران

10.30465/ws.2024.48004.4052

چکیده

یکی از واقعیت‌های دانشگاه در جهان، توزیع جنسیتی رشته‌های دانشگاهی است‎.‎‏ این ‏تحقیق به دنبال فهم فرایندهایی است که بر ابعاد جنسیتی انتخاب رشتۀ دانشجویان تاثیر ‏می‌گذارند. با رویکرد کیفی با ۴۲ نفر از دانشجویان دانشگاه‌های مختلف در ایران ‏مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته انجام شد و داده‌های حاصل با تکنیک تحلیل مضمون مورد ‏سنجش و ارزیابی قرار گرفتند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند در انتخاب رشتۀ دانشگاهی ‏شکاف طبقاتی و توسعه‌یافتگی فعال است، سلسله‌مراتبی‌بودن امتیاز دانشگاه‌ها و رشته‌های ‏دانشگاهی از یک‌سو همراه با تفاوت طبقاتی و توسعه‌یافتگی در مناطق مختلف ایران ‏امکان دسترسی به دانشگاه‌ها و رشته‌های دانشگاهی باپرستیژ و پردرآمد را محدود می‌کند، ‏این محدودیت برای زنان فعال‌تر است زیرا با نگرش جنسیتی به رشته‌های دانشگاهی ‏همراه می‌شود که مشاغل و به تبع‌ آن آموزش را زنانه/مردانه می‌کند و با سهمیه‌بندی ‏جنسیتی همراه است. همدستی خانواده با سیاست بومی‌گزینی و تاکید بر زنانگی ایده‌آل ‏در انتخاب رشته و شغل آینده، دختران را به چانه‌زنی با پدرسالاری سوق می‌دهد. با ‏تفسیر مضمون‌های اصلی (شکاف طبقاتی و توسعه‌یافتگی و نگرش جنسیتی به رشته‌های ‏دانشگاهی) و ارجاع به ادبیات پژوهش (نظریه تقاطع)، مضمون نهایی و فراگیر پژوهش، ‏مکانیسم‌های طرد و تبعیض است که در تقاطع میان جنسیت، طبقه و شکاف ‏مرکز/پیرامون شکل می‌گیرد.‏

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Sociological study of the university major selection process with emphasis on the gender dimension

نویسندگان [English]

  • Khadijeh Keshavarz 1
  • fatemeh moosavi 2
1 Assistant Professor of Sociology, Department of Women's Studies, Institute for ‎Cultural and Social Studies, affiliated to the Ministry of Science, Research and ‎Technology, Tehran, Iran ‎
2 PhD in Sociology (social issues of Iran), University of Kashan, Iran ‎
چکیده [English]

This research seeks to understand the processes that affect the gender aspects of ‎students' choice of major. With a qualitative approach,a semi-structured interview ‎was conducted with 42 students of different universities in Iran,and the resulting ‎data were measured and evaluated with thematic analysis technique. The findings ‎of the research show that the class gap and development are active in the selection ‎of the academic field,the hierarchical nature of the scores of universities and ‎academic fields on the one hand along with the class difference and development in ‎different regions of Iran limits the possibility of access to prestigious and high-‎paying universities and academic fields,this The limitation is more active for women ‎because it is associated with a gendered approach to academic disciplines that ‎feminizes occupations and consequently education and is associated with gender ‎quotas.The complicity of the family with the policy of local selection and emphasis ‎on ideal femininity in choosing a field and future job leads girls to bargain with ‎patriarchy. By interpreting the main themes and referring to the research literature ‎‎(Intersectionality theory),the final and comprehensive theme of the research is the ‎mechanisms of exclusion and discrimination that are formed at the intersection ‎between gender,class and center/periphery gap‏.‏

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian universities‏
  • ‏‎ Academic discipline‏
  • ‏‎ gender distribution
  • gender discrimination
استراوس، انسلم و جولیت کربین (۱۳۹۰)، مبانی پژوهش کیفی، ترجمه‌ ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
بادامچی، محمدحسین و محمد قائم‌خانی (1398)، جنبش ناراضیان، جامعه‌‌شناسی مهاجرت نخبگان از رشته‌های مهندسی و پایه به علوم انسانی، اصفهان: آرما.
پژوهشکده سیاستگذاری شریف، رصدخانه مهاجرت ایران. https://spri.sharif.ir/
پیژار- میکو، ناتالی (1398)، «زنانه‌شدن دانشکده‌های پزشکی و علوم پاریس»، در: زنان در جهان دانشگاهی؛ دیدگاه‌های تطبیقی، ویراسته ربه‌کا راجرز و پاسکال مولینیه، ترجمه خدیجه کشاورز و عطیه اصغرزاده، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
جمالی، احسان (۱۳۹۱)، «روند تاثیر موقعیت اجتماعی و اقتصادی بر عملکرد تحصیلی داوطلبان آزمون سراسری طی سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۸»،  آموزش عالی ایران، شماره ۱۶، ۲۵-56.
رستم‌پور، سمیه (۱۴۰۰)، «شرح و نقدهایی بر نظریه‌ی اینترسکشنالیتی با نگاهی به ظرفیت‌‌های این نظریه در ایران»، نشریه اینترنتی نقد.
عابدی جعفری، حسن؛ سلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن و محمد شیخ‌زاده (1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین، روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، شماره 10، ۱۵۱-۱۹۸.
عربستانی، مهرداد (1397)، تمنای رفتن: مهاجرت به خارج در میان ذهنیت ایرانی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
عنایتی نوین‌فر، علی؛ درانی، کمال و نوروزعلی کرمدوست (۱۳۹۱)، «بررسی مقایسه‌ای عوامل مؤثر بر انتخاب رشته تحصیلی دانشجویان دانشکده‌های فنی و مهندسی و روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران»،‌ فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 18 (4)، ۱۴۵-۱۶۷.
کاندیوتی، دنیز (۱۳۹۸)، «چانه‌زنی پدرسالارانه»، ترجمه و تلخیص هما مداح، ماهنامه زنان امروز، شماره ۳۶.
کرنشاو، کیمبرلی و دیگران (1396)، گرهگاه جنسیت و دیگر نظام‌های سلطه، ترجمه فرانک فرید و دیگران، تهران: شیرازه.
کشاورز، خدیجه (1402)، «امید و ناامیدی در جامعه ایران؛ مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه‌های شهر تهران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره 16، شماره 3، شماره پیاپی 63، 92-120.
گراسفا، انیس (1398)، «متخصصان قرون وسطی، زنان و خارجیان: پیشگامان مدرسه پراتیک مطالعات عالی»، در: زنان در جهان دانشگاهی؛ دیدگاه‌های تطبیقی، ویراسته ربه‌کا راجرز و پاسکال مولینیه، ترجمه خدیجه کشاورز و عطیه اصغرزاده، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
لوفور، نیکی (1398)، «زنان و علم»، در: زنان در جهان دانشگاهی؛ دیدگاه‌های تطبیقی، ویراسته ربه‌کا راجرز و پاسکال مولینیه، ترجمه خدیجه کشاورز و عطیه اصغرزاده، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ماری، کاترین (1398)، نتیجه‌گیری بر:  زنان در جهان دانشگاهی؛ دیدگاه‌های تطبیقی، ویراسته ربه‌کا راجرز و پاسکال مولینیه، ترجمه خدیجه کشاورز و عطیه اصغرزاده، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.  
مولینیه، پاسکال؛ راجرز، ربه‌کا و ماری سولداد رودریگز (1398)، مقدمه بر: زنان در جهان دانشگاهی؛ دیدگاه‌های تطبیقی، ویراسته ربه‌کا راجرز و پاسکال مولینیه، ترجمه خدیجه کشاورز و عطیه اصغرزاده، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
نصر، احمدرضا؛ عریضی، حمیدرضا؛ علامت‌ساز، محمدحسین و محمدرضا نیلی (۱۳۸۶)، «بررسی ملاک‌های انتخاب رشتة داوطلبان ورود به دانشگاه‌های دولتی و مقایسه آن برمبنای تحصیلات پدر، رشتة تحصیلی، سن و دفعات شرکت در آزمون سراسری»، پژوهش‌های نوین روانشناختی. شماره ۵، ۱۰۹-۱۳۸.
یادگارزاده، غلامرضا؛ پرند، کوروش؛ محمدی اقدم، محمد و حجت رنگین (1388)، «بررسی عوامل موثر بر انتخاب رشتۀ دانشجویان مهندسی مکانیک دانشگاه‌های صنعتی در سال 1387: نمونه دانشگاه‌های صنعتی شهر تهران»، کنفرانس آموزش مهندسی در 1404. تهران، دانشگاه تهران، فرهنگستان علوم.
آمار آموزش عالی ایران (سال تحصیلی 99-1398)، گروه پژوهش‌های آماری و فناوری اطلاعات، موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
بررسی و تحلیل آماری کنکور 1399 با رویکرد برابری و عدالت آموزشی (1400)، معاونت برنامه ریزی و توسعه منابع، وزارت آموزش و پرورش.
Crenshaw, K. (1989), Demarginalizing the intersection of race and sex: A black feminist critique of anti –discrimination doctrine, feminist theory and antiracist politics, University of Chicago Legal Forum.
UNESCO. (2012). Les femmes en sciences, Bulletin d’information de l’Institut de Statistique de l’UNESCO, n 23.
URL1: https://www.lemonde.fr/campus/article/2017/12/11/femmes-et-informatique-vingt-ans-de-desamour_5227726_4401467.html