ظرفیت های فقهی برای نیاز های امرور نظام حقوقی خانواده (موجبات درخواست طلاق زوجه در حکم اولی)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا( س)، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا( س)، تهران، ایران

10.30465/ws.2025.48478.4087

چکیده

براساس فقه ‌امامیه و قانون‌ مدنی زوج دارای حق انحصاری در طلاق است؛ اما زوجه نمی‌تواند جز در شرایط خاص، از دادگاه درخواست طلاق داشته باشد. موجبات درخواست طلاق زوجه در حکم اولی همچون ایلاء و ظهار، از گذشته تا کنون، در راستای احقاق حق زوجه و جلوگیری از سوءاستفاده زوج هستند؛ اما امروزه می‌بینیم موجبات درخواست طلاق در قانون به صورت احکام ثانوی نمی‌تواند پاسخگوی نیاز مسائل روز زنان باشد. از این رو نوشتار پیش رو با روشی توصیفی‌تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که آیا زوجه تحت هیچ شرایطی جز ایلاء و ظهار نمیتواند درخواست طلاق به‌موجب حکم اولیه (بدون اثبات عسروحرج ناشی از مشکل پیش‌آمده) و بدون پرداخت فدیه داشته باشد؟ در این راستا، پس از بررسی ادله و آراء قضائی در موارد بحث‌شده، بر مبنای فقه امامیه زوجه می‌تواند در مواردی شامل عدم ایفاء وظایف زناشویی از سوی زوج، عدم پرداخت نفقه و سوء رفتار زوج، از دادگاه تقاضای اصلاح زوج و در صورت عدم اصلاح، تقاضای طلاق داشته باشد. همچنین در مواردی که بیم گرفتاری در گناه وجود داشته باشد، طلاق واجب است. روشن است اگر این احکام در قانون بازتاب داشته‌باشند می توانند بسیاری از مشکلات زنان را بر طرف کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The reasons for the divorce request of the wife in primary precepts

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Monazzami 1
  • Zahra Sadat Mirhashemi 2
1 Assistant Professor, department of Islamic Law, faculty of theology, Alzahra University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, department of Islamic Law, faculty of theology, Alzahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

According to Islamic jurisprudence and civil law, the husband has the exclusive right to divorce, but the wife cannot request a divorce from the court except in special circumstances. The causes of wife's divorce, such as Ila and Zehar, has been the right of the wife and prevent the abuse of the husband. But today, we see that most of the causes of the wife's request for divorce in the law are in the form of secondary rulings, which cannot prevent the abuses and rights of the wife. This article is an attempt to answer the question of whether a wife cannot request a divorce under any circumstances except for Ila and Zehar, based on the primary percept and without paying fidya by descriptive- analytical method? In this regard, after examining the evidence and judicial opinions in the discussed cases, based on Imamiyyah jurisprudence, the wife can ask the court for reformation of the husband in cases of non-fulfillment of marital duties by the husband, non-payment of maintenance, and misconduct of the husband, and in case of non-reformation, must ask. So, in cases that someone afraid of getting involved in sin, divorce is obligatory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • wife
  • obligatory divorce
  • primary percept
  • women's rights
القرآن الکریم، تنزیل من ربّ العالمین
ابن البرّاج، عبد العزیز الطرابلسی(١٤٠٦) المهذب، قم: نشر مؤسسة النشر الإسلامی.
ابهری علی آباد، حمید؛ طهماسبی، جواد(1388) موجبات طلاق به درخواست زوجه در حقوق ایران و فقه امامیه، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 6 (18)، 37-52.
البحرانی، الشیخ یوسف(بی­تا) حدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، محقق: محمد تقی إیروانی، قم: نشر مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
حر عاملی، محمد بن الحسن(1409) وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت(ع)، چاپ اول.
حلی، حسین بن علی؛ بحر العلوم، عز الدین(بی­تا) بحوث فقهیة، بی­جا: مؤسسة المنار.
جواهری، محمد (بی­تا)، الواضح فی شرح العروة الوثقى، الناشر العارف للمطبوعات
خمینی، سید روح الله(1390) تحریر الوسیلة، قم: الناشر دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
ذهنى تهرانى، سید محمد جواد(1424) شرح اللعمة الدمشقیة، قم‌: کتابفروشى وجدانى‌، ‌نوبت چاپ اول‌.
روحانی، محمد صادق(۱۴۳۵)  فقه الصادق، ۴۱ ج، قم،  ایران: آیین دانش.
سعادت مصطفوی، سیدمصطفی؛ هاشمی، سیدسعید؛ امیدی، بهنام (1399) مصادیق «طلاق به اختیار زوجه» در فقه اسلامی، حقوق مصر و ایران. پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 21 (1), 53-80.
شیخ بهائی، نظام بن حسین(1429) جامع عباسی – ط جامعه مدرسین، حاشیه‌نویس: جمعى از علما، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى‌.
صانعی، یوسف(1386) وجوب طلاق خلع بر مرد، تدوین: موسسه فرهنگی فقه الثقلین، قم: انتشارات میثم تمار، چاپ اول، ص47.
صدوق، قمى، محمّد بن على بن بابویه(1413) من لا یحضره الفقیه‌، مصحح: على اکبر غفار، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ دوم.
طاهرى، حبیب الله(1418) حقوق مدنى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن(1387) المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران: المکتبة المرتضویه لإحیاء، چاپ سوم.
طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن بن على بن حسن(1364) تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه، مصحح: محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
عابدی، محمد؛ امینی، اعظم(1400) حق طلاق زنان: حکم شرعی، ضرورت حقوق بشری. دوفصلنامۀ بین‌المللی حقوق‌بشر، 16، (1), 217-256.
عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على(1413) مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه، چاپ اول.
علایی نوین، فروزان(1389) بررسی حق طلاق زنان در فقه امامیه و حقوق موضوعه، فصلنامه دین‌پژوهی و کتابشناسی قرآنی، 1(2)، 107-127.
فاضل آبی، حسن بن ابیطالب(۱۴۰۸) کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، محققین: علی پناه اشتهاردی، حسین یزدی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
قریشی بنایی، علی­اکبر، قاموس قرآن(1412)، تهران: دار الکتب الاسلامیه
کلینى، ابوجعفر، محمد بن یعقوب(1407) الکافی (ط - الإسلامیه)، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی(۱۴۰۳) بحار الأنوار،  بیروت – لبنان، دار إحیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، محمود (۱۴۰۷) ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى(1406)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط- القدیمة)، مصحح: حسین موسوى کرمانى، على پناه‌اشتهاردى، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم.
مدرس تبریزی خیابانی، میرزا محمد علی(1380) کفایة المحصلین فی تبصرة أحکام الدین، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى، چاپ اوّل.
مدرسی، سید محمد تقی(1425) الوجیز فی الفقه الإسلامی (أحکام الطلاق و معالجة تفکک الاسرة)، تهران: دارالاستقلال‌، چاپ اول.
مروارید، علی اصغر(۱۴۱۰) سلسلة الینابیع الفقهیه، بیروت، لبنان: الدار الإسلامیة.
المفید، محمد بن محمد(بی­تا)  المقنعه، مؤسسة النشر الإسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر؛ جمعی از نویسندگان(۱۳۷۴) تفسیر نمونه، تهران، ایران: دارالکتب الإسلامیه.
مؤمن سبزواری، الشیخ علی(1379) جامع الخلاف و الوفاق بین الامامیه و بین ائمة الحجاز و العراق، محقق: حسین حسنی بیرجندی، قم: نشر زمینه سازان ظهور امام عصر(عج)، چاپ اول.
نجفی، محمد حسن(1362) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق: عباس محقق قوچانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
نعمان بن محمد فیضی، آصف(۱۳۸۵) دعائم الإسلام، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
نوری، حسین بن محمدتقی(۱۴۰۹) مستدرک الوسائل، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، بیروت، لبنان.
یعقوبی الاصفهانی، سیف‌ الله(1414) نظام الطلاق فی الشریعه الاسلامیه الغراء تقریرات جعفر سبحانی، قم: موسسه الامام الصادق (ع).