فراتحلیل مطالعات خانواده در زمینۀ عوامل مقوّم و عوامل فرسایندۀ خانوادۀ ایرانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

چکیده

خانواده، به‌منزلة اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، تأمین‌کنندۀ نیازهای اساسی انسان است و نقش بی‌بدیلی در پرورش نسل و انتقال فرهنگ و ارزش‌ها دارد. از جنبۀ تاریخی نیز خانواده‌گرایی در ایران یکی از شاخص‌های ارزش‌های نظام فرهنگی بوده است. تغییرات اجتناب‌ناپذیر دورۀ جدید می‌تواند در ساختار و کارکردهای خانواده تأثیرگذار باشد. هدف این پژوهش ترکیب و تلفیق نتایج تحقیقات انجام‌شده در حوزۀ خانواده برای شناسایی عوامل مقوّم و عوامل فرسایندۀ خانوادۀ ایرانی است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش مطالعۀ اسنادی از نوع فراتحلیل است. نمونۀ آماری 64 اثر پژوهشی مرتبط با موضوع عوامل تأثیرگذار در نهاد خانواده است که تا رسیدن به اشباع اطلاعات گردآوری شده است. تایج پژوهش نشان داد که اغلب آثار به لحاظ برخورداری از نظریه‌های رایج دارای پشتوانۀ علمی است، اما به‌علت اتکا به متغیرهای خاص نوعی تقلیل‌گرایی در آن‌ها وجود دارد. تحلیل نهاد خانواده، در زیست‌بوم فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، به نظریه‌پردازی جامع و زمینه‌مندتری نیاز دارد. در این بررسی، مشخص شد که محققان 104 عامل، به تفکیک 62 عامل مقوّم و 42 عامل فرسایندۀ خانوادۀ ایرانی، را شناسایی کرده‌اند که به ترتیب دارای 191 و 125 فراوانی در سه بعد فردی و خانوادگی و اجتماعی است. به این ترتیب، مجموع عوامل دارای 316 فراوانی است و محاسبۀ کلی نشان می‌دهد که رده‌های اول تا سوم به ترتیب اولویت به عوامل خانوادگی 55 درصد (173مورد) سپس عوامل فردی 40 درصد (137مورد) و ردۀ آخر به عوامل اجتماعی 5 درصد (16مورد) اختصاص دارد. در تحلیل نهایی، الگویی مشخص از عوامل تأثیرگذار در نهاد خانواده، که حاصل متغیرهای مورد بررسی محققان است، در 11 محور موضوعی به‌دست آمد که به ترتیب اولویت بدین قرارند: عوامل فرهنگی (در این تحقیق شامل ایمان و عقاید و ارزش‌های اخلاقی)، تعاملات خانوادگی، سلامت جسمی و روحی، رشد فردی، شیوۀ ادارۀ زندگی خانوادگی، امور اقتصادی و رفاه مادی، محیط فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی جامعه، اختلاف سنی زوجین، مدت زناشویی، خدمات عمومی، حمل‌ونقل عمومی، و ملاحظات بهداشتی جامعه.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Meta-Analysis in Family Studies: Strengthening and Distorting Factors in Iranians’ Families

نویسنده [English]

  • fatemeh hajian moghadam
چکیده [English]

The Purpose of the Study: Family, as the leading social institution, fulfils the most fundamental needs of men and plays a crucial role in raising the upcoming generation and in cultural transfer. Historically, Familism was a prominent norm in the Iranian’s culture. However, the indispensable changes of the current era were influential in the family structure and its functions. The present research was aimed to review the works in Family Studies to identify strengthening and distorting factors in Iranian families.
Methodology: The study was designed in a meta-analytic manner. 64 relevant case studies- research projects on the subject of influential factors in families- were examined thoroughly and data was collected accordingly.
Findings and Conclusion: Based on the results, Most of the research projects were well equipped with theoretical frameworks. However, they could be considered as examples of reductionism because of the presence of situational variables. In conclusion, the analysis of family as a social institution requires a more comprehensive theorizing in the Islamic-Iranian culture.
According to the current study, researchers have identified 104 factors, 62 strengthening and 42 distorting factors, which respectively had the frequency of 191 and 125 (316 in total) in personal, familial and social dimensions. Familial factors with 55% (173 cases), personal factors with 40% (137 cases) and social factors with 5% (16 cases) were the most influential. Based on the results, a pattern of Influential factors in families, consisted of 11 main themes, had been developed. These themes were: cultural factors (including faith, moralities and beliefs), familial interactions, physical and mental health, personal developments, family management techniques, financial matters and economic welfare, cultural social and political environments, Couples’ age difference, length of marriage, public services and public transportation and health care issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • family
  • Strengthening Factors
  • Distorting Factors
احمدی، خدابخش (1386). «بررسی رابطۀ بین اعتقادات دینی و آسیب‌پذیری فرهنگی خانواده»، مجلۀ علوم رفتاری، دانشگاه علوم پزشکی بقیهًْ‌الله (عج)، مرکز تحقیقات علوم رفتاری.
ارجمند، الهام و حسن احدی (1388). «رویکردی نظری بر شاخص‌های روان‌شناختی خانوادۀ سالم»، روزنامۀ آفرینش، ش 3436.
آزاد ارمکی، تقی (1386). جامعه‌شناسی خانوادۀ ایرانی، تهران: سمت.
ازغدی طوسی، وحیده (1377). «بررسی طلاق از دیدگاه جامعه‌شناختی و عوامل مؤثر بر آن»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا (س).
اسلامی، معصومه (1386). «نقش باورهای ارتباطی در کارکرد خانواده و سازگاری زناشویی»، فصل‌نامۀ مطالعات جوانان، ش 10 و 11.
اسماعیلی فارسانی، بهمن (1374). «بررسی ارتباط بین خویشتن‌پنداری و رضایت از زندگی زناشویی دانشجویان دانشگاه‌های دولتی و آزاد اصفهان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدة علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تربیت معلم.
امینی، مهدی (1385). «شاخص‌های کیفیت زندگی شهروندی و نقش و وظایف دولت»، در مجموعه مقالات هفتمین کنفرانس بین‌المللی مدیران کیفیت، تهران.
امیری، صولت و همکار (1387). «بررسی کیفیت زندگی شغلی و خانوادگی کارکنان شرکت سایپا از طریق سنجش تعارض نقش‌های شغلی و خانوادگی و عوامل اجتماعی مؤثر در آن»، در مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس توسعۀ منابع انسانی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، مؤسسۀ مطالعات بهره‌وری و منابع انسانی.
امینی حاجی‌آبادی، محمدرضا (1386). «سلامت خانواده از دیدگاه قرآن و حدیث»، رسالۀ دکتری، دانشکدۀ علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم.
باقری، افسانه (1380). «رابطۀ کیفیت زناشویی با موقعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده از دیدگاه زنان دارای همسر منطقۀ 12 تهران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه الزهرا (س).
برزگر، ابراهیم (1387). «تاریخچه، چیستی و فلسفۀ پیدایی علوم میان‌‌رشته‌ای»، فصل‌نامۀ علمی ـ پژوهشی مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، س 1، ش 1.
برناردز، جان (1384). درآمدی به مطالعات خانواده، ترجمۀ حسین قاضیان، تهران: نشر نی.
بنی‌اسدی، حسن (1375). «بررسی و مقایسۀ عوامل مؤثر اجتماعی، فردی و شخصیتی در زوج‌های سازگار و ناسازگار شهر کرمان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، گروه روان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
بهاری، فرشاد (1379). «ارزیابی مقایسۀ کارایی خانواده بین زوج‌های غیرطلاق و زوج‌های در حال طلاق مرجوعی به بخش روان‌پزشکی سازمان پزشکی قانونی کشور»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران.
بهبهانی، مینا (1388). «بررسی الگوهای ارتباطات خانوادگی در گونه‌های مختلف خانواده»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز.
بهرامی کاکاوند، سیاوش (1386). «تحلیل جامعه‌شناختی میزان گرایش به طلاق؛ مطالعة موردی شهرستان کرمانشاه، دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه مازندران»، پژوهش زنان، دورة 5، ش 3.
پرویزی، سرور، خدیجه امینی‌زاده، اکرم ثناگو، و فریبا سپهوند (1388). «تبیین مفهوم خانوادۀ سالم از دیدگاه نوجوانان زنجانی»، نشریۀ پژوهش پرستاری، دانشکدۀ پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، دورۀ 4، ش 12 و 13.
پویانفر، آزیتا (1381). «بررسی رابطۀ بین کارایی خانواده با سلامت عمومی زوجین دانشجو در شهر تهران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه الزهرا (س).
پیشکار، سمیه (1388). «بررسی رابطۀ عملکرد خانواده با فرار دختران از منزل (مقایسه دو گروه دختر فراری و دختر غیرفراری»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم انسانی، پژوهشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
تابع جماعت، محمدرضا، حسن احدی، و سیامک نقشبندی (1387). «رابطۀ شیوه‌های دل‌بستگی با رضایتمندی زناشویی»، روزنامۀ آفرینش، ش 3243.
جعفری، امین و امیر صالح (1388). «مقایسۀ کیفیت زندگی در خانواده‌های دوسر شاغل و خانواده‌های تک‌نان‌آور و ارائۀ الگو در خانواده‌های دوسر شاغل کارمندان دانشگاه اصفهان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه اصفهان.
جلیلیان، زهرا (1375). «عوامل اجتماعی مؤثر بر درخواست طلاق در شهر تهران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
جنانی، کتایون (1380). «بررسی رابطۀ تعاملات درون خانواده و سلامت روان دانش‌آموزان پایۀ سوم دورۀ راهنمایی شهرستان بروجرد در سال تحصیلی 78 - 79»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تربیت معلم.
جوادی، علی‌محمد (1384). «بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش‌های خانواده در بین دانش‌آموزان»، نشریۀ جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی ایران، ش 22.
چابکی، سیدعزیز (1389). «بررسی رابطۀ بین کارایی خانواده و سلامت عمومی دانش‌آموزان مقطع متوسطۀ شهر یاسوج»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
حسن‌زاده، معصومه (1386). «بررسی تطبیقی تأثیر اشتغال زنان بر روابط زوجین در خانواده (مطالعۀ موردی در مناطقی از شهر تهران)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ پژوهش در علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
حسینی، اکرم (1377). «روابط اعضای خانواده در قرآن و حدیث»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران مرکز.
حسینی، رضا (1379). «خانواده از دیدگاه قرآن وحدیث»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران واحد مرکز.
حق‌شناس، جعفر (1388). آسیب‌شناسی خانواده، (مجموعه مقالات و گفت‌وگوها)، تهران: مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری.
خانجانی، محمدسعید، حاتمی نیکتازاده، محمدعلی حسینی، مهدی رهگذر، و منوچهر ارجمند (1388). «بررسی تأثیر آموزش، نحوۀ مراقبت از کودکان مبتلا به فلج مغزی، بر کیفیت زندگی مراقبین خانوادگی آن‌ها»، فصل‌نامۀ توانبخشی، ش 39.
خانیان، مریم (1388). «بررسی تأثیر انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده بر سلامت روان دانش‌آموزان دورۀ متوسطه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز.
خجسته‌مهر، رضا، امین کرایی، و غلام‌رضا رجبی (1389). «بررسی یک مدل پیش‌نهادی برای پیشایندها و پیامدهای گذشت در ازدواج»، مطالعات روان‌شناختی، دورۀ 6، ش 1.
خلیلی، مرجان (1378). «عوامل مؤثر در نارضامندی زندگی زناشویی بررسی تضاد در خانواده (با تأکید بر تضاد میان همسران) و عوامل مؤثر بر آن»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا (س).
خوارزمی، شهیندخت (1387). «کیفیت زندگی و شاخص خوشبختی»، پایگاه اطلاع‌رسانی همشهری: www.hamshahrionline.ir.
خورسندی طاسکوه، علی (۱۳۸۸). «تنوع گونه‌شناختی در آموزش و پژوهش میان‌رشته‌ای»، فصل‌نامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، س 1، ش 1.
خون‌چمن، علی (1377)، «طبقۀ اجتماعی خانواده و تأثیر آن بر روابط زن و شوهر؛ مورد مطالعه: شهر شیراز» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
خویش‌فر، غلامرضا (1374). «مقایسۀ تحلیلی ارزش‌های خانواده مدرسه و گروه هم‌سالان از دیدگاه دانش‌آموزان پسر دبیرستانی شهر تهران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
دلاور، علی (1376). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی، تهران: رشد.
دلپسند، کامل (1387). «چالش‌های پیش روی زوجین جوان در 5 سال اول ازدواج مطالعة موردی متقاضیان جوان طلاق توافقی مراجعه‌کننده به مجتمع قضایی خانوادۀ 2 شهر تهران در سال 1386»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، گروه جامعه‌شناسی رشتۀ مطالعات جوانان، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
راهب، غنچه (1380). «بررسی عوامل خانوادگی مؤثر در گرایش نوجوانان دختر ساکن شهر تهران به بزهکاری»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
رحیمی، حسین (1379). «بررسی علل طلاق در استان خراسان»، نشریۀ جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی «جمعیت»، ش33 و 34.
رحیمی، مهدی (1386). «رابطۀ الگوهای ارتباطی خانواده و کیفیت زندگی دانش‌آموزان دورۀ متوسطۀ شهر شیراز»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
روان‌شناسی خانواده، شبکۀ جامع آموزشی و پرورشی کشور، رشد، daneshnameh.roshd.ir.
روح‌الامینی، محمود (1377). مبانی انسان‌شناسی (گرد شهر با چراغ)، تهران: عطار.
زمانیان، علی (1387). تغییرات بنیادین نهاد خانواده در چند دهۀ اخیر در ایران، تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی و مرکز تحقیقات استراتژیک.
زین‌آبادی، مرتضی (1385). «دو پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (بررسی رابطۀ نگرش مذهبی و نگرش جنسیتی با الگوهای خانوادگی)»، مطالعات راهبردی زنان، ش 31.
زیدری، حسین (1378). «مبانی فقهی استحکام خانواده در فقه امامیه و جایگاه قانونی آن در حقوق مدنی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم.
ساروخانی، باقر (1370). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده، تهران: سروش.
سالاری، راضیه‌سادات (1380). «مقایسۀ کارکرد خانواده در نوجوانان افسرده و بهنجار»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
سالاری‌فر، محمدرضا ( 1379). «مقایسۀ نظریۀ خانواده‌درمانی مینوچین با دیدگاه اسلام در باب خانواده»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، روان‌شناسی بالینی، پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.
سعیدی‌مقدم، فاطمه (1374). «بررسی رابطۀ بین ساخت تربیتی و مذهبی خانواده‌ با ارزش‌های اخلاقی (محبت، عفاف و مسئولیت‌پذیری) نوجوانان تهرانی»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی، دانشگاه تربیت معلم.
سگالن، مارتین (1388). جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمۀ حمید الیاسی، تهران: نشر مرکز.
شمس‌زاده، پروین و آزاده شیرازی‌نژاد (1388). «نقش فناوری اطلاعات بر کیفیت زندگی خانواده»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، رشتۀ مدیریت فناوری اطلاعات.
صالحی، سیدمهدی (1381). علل مراجعه بانوان استان به دادگستری، کمیتۀ زنان و جوانان استانداری آذربایجان غربی.
صدق‌آمیز، خدیجه (1376). «بررسی عوامل مؤثر بر سازگاری زناشویی در شهر شیراز»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکدۀ تحصیلات تکمیلی، دانشگاه شیراز.
علم‌الهدی، جمیله (1388). «مناسبات تربیتی خانواده و دولت»، فصل‌نامۀ خانواده‌پژوهی، دورۀ 5، ش 17، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
علی‌احمدی، امید (۱۳۸۷). «نگرش‌های خانوادگی ایرانیان؛ تحلیل ثانویۀ اطلاعات ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال‌های 1379 و 1382»، مجلۀ علمی ـ پژوهشی واحد شوشتر.
عیسی‌نژاد، امید، سیداحمد احمدی، و عذرا اعتمادی (1389). «اثربخشی غنی‌سازی روابط بر بهبود کیفیت روابط زناشویی زوجین»، مجلۀ علوم رفتاری، دورۀ 4، ش 1.
فخرائی، سیروس (1388). «تبیین جامعه‌شناختی تعارضات همسران در خانواده‌های شهر شیراز دانشگاه شیراز»، رسالۀ دکتری تخصصی علوم انسانی، دانشکدۀ اقتصاد و علوم اجتماعی.
فربد، محمدصادق (۱۳۷۶). مبانی انسان‌شناسی، تهران: عصر جدید.
فرزانه‌خو، مرجان (1388). «تأثیر عملکرد کلی خانواده بر وضعیت هویت دانش‌آموزان دبیرستان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، گروه روان‌‌شناسی، دانشگاه اصفهان.
فلاحی‌خشکناب، مسعود، مسعود کریملو، ابوالفضل رهگوی، و لادن فتاح‌مقدم (1385). «بررسی کیفیت زندگی و عوامل مرتبط با آن در پرستاران بخش‌های روان‌پزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی شهر تهران»، مجلۀ پژوهشی حکیم، دورة 9، ش 4.
قائمی امیری، علی (1357). تشکیل خانواده در اسلام، قم: دارالتبلیغ اسلامی.
قماشچی، فردوس (1385 - 1387). بررسی وضعیت سلامت و استحکام خانواده و آسیب‌های درونی و بیرونی آن در استان تهران، مرکز امور زنان و خانواده، معاونت آموزش و پژوهش.
قمری گیوی، حسین (1385 - 1386). بررسی علل انحلال خانواده و تأثیر آن بر اعضا، دانشگاه محقّق اردبیلی، مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، معاونت آموزش و پژوهش.
کرایب، یان (1381). نظریۀ اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر آگه.
کریمیان لنگری، نفیسه‌السادات (1387). «پایگاه اجتماعی زنان در خانواده (مقایسۀ اسلام و فمینیسم)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه باقرالعلوم (ع).
گودرزی، محسن (1383). گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی ایرانیان [مقایسة مناطق شهری و روستایی] (یافته‌های پیمایش ملی تحولات فرهنگی)، مرکز طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معین‌فر، حمیده (1387). «بررسی جامعه‏شناختی نگرش زنان نسبت به رضایت زناشویی در خانواده»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
ملتفت، حسین (1381). «بررسی علل و عوامل مؤثر بر گرایش زوجین به طلاق در شهرستان داراب»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، دانشکدۀ تحصیلات تکمیلی.
منادی، مرتضی (1383). «تأثیر تصورات و تعاریف مشابه زوجین در رضایت از زندگی زناشویی از دیدگاه زنان»، فصل‌نامۀ مطالعات زنان، س 2، ش 4.
موسوی، رقیه (1374). «بررسی و مقایسة عوامل مؤثر بر رضامندی زناشویی در سه گروه پزشکان، کارمندان و کارگران متأهل شهر تهران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تربیت معلم.
میرزامحمدی، مؤمنه (1385). «بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد به همسر در بین زنان؛ با تأکید بر عوامل درون خانواده»، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، س 1، ش 1.
ناصحی، محمد (1389). «بررسی ساختار توزیع قدرت در رابطۀ زن ـ شوهر در خانواده از نگاه آیات و روایات»، نشریۀ زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، س 2، ش 1.
نجاریان، فرزانه (1375). «عوامل مؤثر در کارایی خانواده؛ بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس سنجش خانواده»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی.
نصر‌اصفهانی، احمد‌رضا، فاطمه‌ بهجتی‌ اردکانی، و مریم فاتحی‌زاده (1384). ‌‌»بررسی تأثیر عوامل خانوادگی در پایین‌بودن آمار طلاق در شهرهای یزد، اردکان و میبد»، مطالعات تربیتی و روان‌شناسی ـ دانشگاه فردوسی، همکاری با انجمن ایرانی تعلیم و تربیت.
نصیرزاده، راضیه (1388). «بررسی معیارهای ظاهری همسرگزینی دانشجویان دانشگاه‌های تهران»، نشریۀ اصول بهداشت روانی، س11، ش 1، پیاپی 41.
نظری‌زاده، محمدکریم (1382). «مبانی روابط خانواده در قرآن و سنت»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
نوروزیان، شهلا (1385). «آموزش خانواده با رویکرد ساختی در بهبود رضایت زناشویی زنان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ مشاوره، دانشگاه خاتم.
هاشمی، عبدالرضا (1376). «بررسی انواع عدم تعادل ساختار نظام اجتماعی خانواده و رابطۀ آن با کشمکش زن و شوهر»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ پژوهش علوم اجتماعی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
واعظی، کمال (1380). «طراحی و تبیین الگوی مدیریت رفتار سازمانی در خانواده»، رسالۀ دکتری، رشتۀ مدیریت، دانشگاه تربیت مدرس.
 
Brown, Ivan., Roy I. Brown, Nehama Baum, Barry J. Isaacs, Ted. Myerscough, Shimshon Neikrug, Dana Roth, Jo Shearer, and Mian Wang (2006). Family Quality of Life Survey, General Version, Toronto: Surrey Place Centre.
DeFrain, J. and D. H. Olson (2004). Family and Couple Challenges and Strengths, Korean International Family Strengths Conference Proceedings Them Work, Park, CA: Newbury Sage Publishing.
Rettig, K. D. and R. D. Leichtentritt (1999). “A General Theory for Perceptual Indicators of Family Life Quality”, Social Indicators Research, No. 47