زن به مثابة سوژة شناسا (تحلیلی از سینمای اصغر فرهادی)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه گیلان

2 دانشگاه کاشان

3 دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

هدف‌ اصلی این مقاله نوع مواجهة با زن به منزلة سوژة شناسا در سه اثر سینمایی اخیر اصغر فرهادی در چهارچوب گفتمان‌های غالب اجتماعی حاکم بر جامعة ایران است. بدین‌منظور با بهره‌گیری از نظریات میشل فوکو در باب سوژه و قدرت و همچنین نظریات گفتمان لاکلا و موف سعی شده است تحلیلی جامعه‌شناختی از این سه فیلم ارائه شود. فوکو تأکید دارد که گفتمان با روابط قدرت پیوند خورده است و برای بررسی روابط آدمیان در فضای جامعه، باید به مطالعة گفتمان‌های اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی مسلط بر آن پرداخت تا بدین‌وسیله بتوان به شناخت مناسبات قدرت در میان افراد دست یافت. روش تحلیل گفتمان لاکلا و موف چهارچوبی برای تحلیل متون سینمایی این مقاله بوده است.
سه فیلم منتخب برای این پژوهش به زندگی روزمرة اقشار گوناگون جامعة ایرانی ‌نگاهی آسیب‌شناسانه دارند و بخشی از گفتمان‌های گوناگون حاکم بر جامعة معاصر ایرانی را منعکس می‌کنند. همچنین از خلال روابطی که میان پرسوناژ‌های فیلم‌ها در جریان است ‌سلطه و استیلای مراجع قدرت بر زندگی فردی و اجتماعی زنان طبقات گوناگون جامعه به تصویر کشیده شده است.
درنهایت، از این تحلیل نتیجه‌گیری می‌شود که در فیلم‌های فر‌هادی زنان در مناسبات اجتماعی نقش پررنگی دارند. او زنان را در سیطره و انقیاد گفتمانی حاکم بر جامعه می‌بیند که تصمیمات و کردار‌های فردی و اجتماعی‌شان، چه در عرصة عمومی‌‌ و چه در عرصة خصوصی، تحت تأثیر این شبکة گفتمانی است. فر‌هادی جامعة ایرانی را تحت تسلط روابط و گفتمان قدرتِ مردانه به تصویر می‌کشد و جهان تصمیمات و اعمال زنان را از پیش مردانه و منفعلانه می‌داند؛ به حدی که فردیت و سوژگی‌شان در سایة این گفتمان حاکم به چالش کشیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Woman as a Knowing Subject (An Analysis of the Movies by Asghar Farhadi)

نویسندگان [English]

  • Fardin Alikhah 1
  • Ehsan Baba-tabar 2
  • Amin Nabati Shoghl 3
چکیده [English]

The main purpose of this paper is to show the way women are dealt with as a knowing subject in the latest three cinematic works by Asghar Farhadi within the framework of dominant social discourses ruling over the Iranian society. To this end, the theories of Michel Foucault on the subject and power and the theories of Laclau and Mouffle were used to offer a sociological analysis on these three films. Foucault emphasizes that discourse has been intertwined with power relations; thus, to study relations among people in society, one needs to investigate social, cultural, and political discourses that govern it, so that power relations among people are learned. Laclau and Mouffe’s discourse analysis method was used to analyze the cinematic texts of this paper. The three selected movies for this research have a pathological approach towards the daily life of Iranians from different strata of society, reflecting part of the various discourses that govern Iranian contemporary society. In addition, within the relations among the personages in the movies, dominance and control of authorities on women's private and social lives from different social levels are illustrated. As the findings of this research, one can argue that in Farhadi's movies, women have more colorful roles in social relations. He views women affected by the dominating discourse in the society, and their individual and social decisions and functions in both public and private arenas are affected by this discourse network. Farhadi displays the Iranian society under the domination of relations and discourse of men's power; he also views the world of women's decisions and functions masculine and passive, to the extent that he challenges their individuality and subjectivity under the shadow of this dominant discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Power Discourse
  • subject
  • Individuality
  • identity
  • women
آزادی، ‌نوشین (1385). «انتخاب، ‌نگاهی به فیلم چهارشنبه‌سوری»، ‌پایگاه اینترنتی سی نت: www.Cinetmag.com.
آزرم، ‌محسن (1387). «و غیابت حضور قاطع اعجاز است»، ‌پایگاه اینترنتی شمال از شمال غربی: www.azarm.persianblog.ir
اسدی رازی، محمدصادق (1390). «جدال اصل با کپی»، ماهنامة سینمایی فیلم، س 29، ش 429.
اسلامی، مازیار (1390). «خانوادة مقدس»، مهرنامه، ش 20.
باغبانی، مانی (1388). «چه دریایی میان ماست»، ‌هفته‌نامة چلچراغ، ‌ش 345.
بشیریه، حسین (1387). دولت و جامعة مدنی، گفتمان‌های جامعه‌شناسی سیاسی، قم: نقد و نظر.
پیشگاهی، زهرا و امیر قدسی (1389). «نظریه‌های فرهنگی فمینیسم و دلالت‌های آن بر جامعة ایران»، زن در فرهنگ و هنر، پژوهش زنان، دورة اول، ش 3.
جاروی، ایسی‌ (1380). «ارتباط کلی سینما و جامعه‌شناسی با جامعه‌شناسی سینما»، ‌فارابی، ‌ترجمة اعظم راودراد، ‌دورة دهم، ‌ش 2.
جینکز، ویلیام (1381). ادبیات فیلم، ‌جایگاه سینما در علوم انسانی، ‌ترجمة محمدتقی احمدیان و شهلا حکیمیان، ‌تهران: سروش.
حسینی‌زاده، سید‌محمدعلی (1383). «نظریة گفتمان و تحلیل سیاسی»، علوم سیاسی، س 7، ش 28.
دانش، مهرزاد (1390) «تا صبح فردا»، ماهنامة سینمایی فیلم، س 29، ش 424.
داوودی، هومن (1390). «چهره‌ها: ویژه‌نامة اصغر فرهادی»، نگاه نو، ش 92.
دریفوس، هیوبرت و رابینو، ‌پل (1389). میشل فوکو فراسوی ساخت‌گرایی و هرمنوتیک، با مؤخر‌ه‌ای به قلم میشل فوکو، ترجمة حسین بشیریه، ‌تهران: نی.
راودراد، اعظم و معصومه تقی‌زادگان (1392). «خوانش انتقادی فیلم دربارة الی...»، فصلنامة انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، س 9، ش 31.
رحمتی، محمدمهدی و مهدی سلطانی (1383). «تحلیل جامعه‌شناسانة مناسبات جنسیتی در سینمای ایران»، پژوهش زنان، دورة دوم، ش 3.
سلطانی، ‌سیدعلی‌اصغر (1391). قدرت، ‌گفتمان و زبان/ سازوکار‌های جریان قدرت در جمهوری اسلامی ‌ایران، ‌تهران: نی.
سلطانی، سیدعلی‌اصغر(1383). «تحلیل گفتمان به مثابة نظریه و روش»، علوم سیاسی، س 7، ش 28.
سهیلی، ‌کمیل (1389). «بازنمایی زندگی روزمرة جوانان ایرانی در سینما با نگاهی به چهار فیلم برگزیدة دهة 80 ایران»، ‌پایان‌نامة کارشناسی ‌ارشد رشتة مطالعات فرهنگ و رسانه، ‌دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
شاهوند، ‌احمد (1389). «از حالا ‌یاد بگیر همه چی رو بهش نگی»، ‌پایگاه اینترنتی سی نت.
صالحی امیری، سیدرضا (1388). مفاهیم و نظریه‌های فرهنگی، تهران: ققنوس.
صفری، فاطمه (1387). «تحلیل نشانه‌شناختی نهاد‌های اجتماعی در سینمای رسول صدرعاملی»، ‌دورة نهم، ‌ش 1 و 2.
ضیمران، ‌محمد (1389). میشل فوکو: دانش و قدرت، ‌تهران: هرمس.
عقیقی، ‌سعید (1389). «آشفته‌حالان بداقبال، ‌نگاهی به وضعیت طبقة متوسط در ایران»، مهرنامه، ‌س 1، ‌ش 5.
علوی، ‌شادی (1385). «طراحی خانة سینماگران اراک»، ‌پایان‌نامة کارشناسی ارشد، ‌دانشگاه گیلان.
علیپور انوریان، ‌سولماز (1385). «بررسی نقش تغییرات زن در سینمای پس از انقلاب 1357»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.
فاضلی، ‌محمد (1383). «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهشنامة علوم انسانی و اجتماعی، س 4، ش 14.
فوکو، میشل (1389). تئاترفلسفه: گزیده‌ای از درس گفتار‌ها، ‌کوتاه‌نوشته‌ها، ‌گفت‌وگو‌ها و ...، ‌ترجمة نیکو سرخوش و ‌افشین جهاندیده، ‌تهران: نی.
فولادوند، عزت‌الله (1372) «میشل فوکو، ‌رازبینی و راست‌گویی»، ‌نگاه نو، ‌ش 17.
فهیم، منصور و آزاده نادری جم (1391). «تحلیل گفتمانی فیلم‌نامة فیلم کافه‌ ستاره»، زن در فرهنگ و هنر، دورة چهارم، ش 4.
قجری، ‌حسینعلی و‌ جواد نظری (1391). کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران: جامعه‌شناسان.
کاظمی، رضا (1388). «چه دریایی میان ماست»، ماهنامة فیلم، س 27، ش 396.
کثیریان، ‌کیوان (1387). «دربارة دربارة الی...»، ‌پایگاه اینترنتی، در تاریخ 23 بهمن 87: www.keyvanmovie.persianblog.ir
لاجوردی، ‌هاله (1384). «فکت، دهشت و سکوت: تأملی بر چهارشنبه‌سوری»، ‌فصلنامة انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات.
محمدپور، احمد، مریم ملک صادقی و مهدی علیزاده (1391). «مطالعة نشانه‌شناختی بازنمایی زن در فیلم‌های سینمایی ایران»، فصلنامة انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، س 8، ش 29.
مهدی‌زاده، سیدمحمد و معصومه اسماعیلی (1391). «نشانه‌شناختی تصویر زن در سینمای ابراهیم حاتمی‌کیا»، زن در فرهنگ و هنر، دورة چهارم، ش 1.
میر احسان، ‌احمد (1385). «نقد چهارشنبه‌سوری: حق معقول تماشا»، پگاه حوزه، ‌ش 180.
نورایی، جهانبخش (1390). «نگاه هولوگرافیک به جدایی نادر از سیمین»، ماهنامة سینمایی فیلم، س 29، ش 427.
نیازی، ‌هاله (1387). «درآمدی بر جامعه‌شناسی تصویر»، ‌فارابی، ‌دورة یازدهم، ‌ش 4.
ویلکینسون، ‌آمیر (1388). «شرافت از دست رفته»، ‌ترجمة پیمان جوادی، ‌پایگاه اینترنتی سینمای ما: www.Cinemaema.com.
یورگنسن، ‌ماریان و ‌لوییز فیلیپس (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ‌ترجمة‌ هادی جلیلی، ‌تهران: نی.
 
Colin Gordon (ed.) (1980). Power/ Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1972-77: Michel Foucault , Brighton: The Harvester Press.
Edgar, A. and P. Sedgwick (2001). Cultural Theory: The key concepts. New York: Routledge.
Focoult, Michel (1980). The History of sexuality, Volume I: An introduction.Translated by Robert Hurley. NewYork: Vintage/ Random House.
Hall, Stuart (1997). ”Representation, Meaning and language”, S. Hall etal. (eds), Representation and Signhfying Practices, London: Sage Publications Ltd.
Kazis, R. (1977). “Benjamin’s age of mechanical reproduction”, Jump Cut: A Review of Contemporary Media, No. 15, 1977, Retrieved from:
Laclau, E. and Mouffe, C. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Redical Democratic Politics. London: Verso.
Schiffrin, D. (1994). Approaches to Discourse, Blackwell, USA.
Scott, J. (2006). Sociology; the key concepts (Routledge Key Guides), Routlege, London.
Smart, Barry. (1994). “Introductory Essay: The Government of Conduct—Foucault on Rationality, Power and Subjectivity”, Critical Assessments , Michel Foucault, Barry Smart (Ed.), Psychology Press, NY.
http://www.ejumpcut.org/archive/onlinessays/JC15folder/WalterBenjamin.html