تحلیل گفتمان تفاوت‌های جنسیتی در تفاسیر آیه 34 سوره نساء

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

یکی از آیات بحث‌برانگیز در میان مسلمانان معاصر آیه ۳۴ سوره مبارکه نساء بوده است. در این آیه قوامیت مردان بر زنان، نظام نفقه و تمکین و مراحل اصلاحی در صورت نشوز زن تثبیت شده است. در این مقاله با سیری در تاریخ تفسیر آیه خواهیم دید که تفسیر آن در دوران مدرن تحول یافته است. با تحلیل گفتمان تفاسیر به این نتیجه می‌رسیم که در تفاسیر پیشامدرن نظام رتبه‌بندی تکوینی بین مرد و زن حاکم بود، در حالی که در نگاه مدرن بیشتر بر تفاوت‌ها تأکید می‌شود به نحوی که مفهوم «تساوی بدون تشابه» بر مبنای مفروضات علم تجربی استوار می‌شود. این نظام بر یک نگاه سیاسی-اجتماعی مبتنی است که سروری هیچ انسانی بر دیگری را نمی‌پذیرد، اما کسب برخی از جایگاه‌ها را حاصل نظام طبیعی به ویژه تفاوت جنسیتی می‌داند

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Gender Differences in the Interpretations of Verse 34 of Surah Nisa: A Discourse Analysis

نویسندگان [English]

  • fateme tofighi
  • Sajedeh Yusefi
adyan
چکیده [English]

One of the controversial verses for many Muslim thinkers is verse 34 of Surah Nisa. Husband’s supervising authority over wife, the system of alimony and obedience and the correction stages in the case of wife disobedience have been determined in this verse. Through a look at the history of the verse’s interpretations, we see that the interpretation of the verse has been evolved in modern time. Analyzing the discourse of the interpretations, we conclude that a hierarchical and ranking system was dominated among men and women in pre-modern interpretations, while in the modern era more emphasis is placed on the differences so that the concept of ‘equality without similarity’ is grounded on empirical science assumptions in the era. This system is based on a socio-political viewpoint in which the authority of one person over another is rejected; however, achieving certain positions is considered as natural mainly due to gender differences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Interpretation
  • discourse analysis
  • verse 34 of Sura Nisa
  • authority
  • Gender Difference
آل سعدی، عبدالرحمن بن ناصر، (1408ق). تیسیر الکریم الرحمن، بیروت: دار النهضة العربیة.
آل غازی، ملاحویش عبدالقادر (1382ش). بیان المعانی، دمشق: مطبعة الترقی.
آلوسی، محمود(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی (1422ق). زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار الکتاب العربی.
امین، نصرت (1361ش). مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نشر نهضت زنان مسلمان.
انجمن روانشناسی امریکا (1374ش). راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی، ترجمه محمد رضا نیکخو و دیگران، اول، تهران: نشر سخن.
اندلسی، ابو حیان محمد بن یوسف(1420ق). البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
انصاری، مسعود(1371ش). روانشناسی جرائم و انحرافات جنسی، اول، تهران: اشراق.
بحرانی، هاشم (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بروجردی، محمد ابراهیم (1366ش). تفسیر جامع، تهران: انتشارات صدر.
بستان، حسین (1388ش. اسلام و تفاوت های جنسیتی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و وزارت کشور.
بستان، حسین (1389ش. نابرابری جنسیتی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بلاغی نجفی، محمد جواد (1420ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
بلاغی، عبدالحجت (1386ق. حجت التفاسیر و بلاغ الاکسیر، تهران: انتشارات حکمت.
پارسا، فروغ (۱۳۹۴). «قرائت زنگرایانه از قرآن پژوهش‌نامه زنان. ۶: ۴، ۵۱-۷۱.
پزشکی، محمد (1387). صورتبندی مطالعات زنان در جهان اسلام. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
پور افکاری، نصرت الله (1373ش). فرهنگ جامع رونشناسی ـ روانپزشکی، بی‌چا، تهران: نشر فرهنگ معاصر.
ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جعفری، یعقوب (بیتا). کوثر، بی جا: بی نا.
حجازی، محمد محمود (1413ق). التفسیر الواضح، بیروت: دار الجیل الجدید.
حسینی جرجانی، امیرعبدالفتوح (1404ق). آیات الأحکام، تحقیق ولی الله اشراقی سرابی، تهران: انتشارات نوید.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد (1366ش). تفسیر اثنا عشری، تهران: انتشارات میقات.
حسینی شیرازی، محمد، (1424ق). تقریب القرآن إلى الأذهان، بیروت: دارالعلوم.
حسینی همدانی، محمد حسین (1404ق). انوار درخشان، تحقیق: محمد باقر بهبودی، تهران: کتابفروشی لطفی، تهران.
حقی بروسوی، اسماعیل (بیتا). تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.
دوست محمدی، هادی (1368ش). شخصیت زن از دیدگاه قرآن، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
رشید الدین میبدی، احمد بن ابی سعد (1371ش). کشف الاسرار وعدة الابرار، تهران: امیر کبیر.
رشید رضا، محمد (1393ق). المنار، بیروت: دار المعرفة.
زحیلی، وهبة بن مصطفی (1418ق). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت: دارالفکر المعاصر.
زحیلی، وهبة بن مصطفی(1422ق). تفسیر الوسیط، دمشق: دارالکفر.
زیبایی نژاد، محمد رضا (1388ش). هویت و نقش های جنسیتی(مجموعه مقالات)، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
سادوک، بنیامین و هارولد کاپلان(1378ش. خلاصة روانپزشکی علوم رفتاری و روانپزشکی بالینی، ترجمه عباس رفیعی و فرزین رضاعی، ویرایش هشتم، اول، تهران: نشر ارجمند.
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله (1406ق). الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله (1419ق). إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد (1380ش). تفسیر سور آبادى، تحقیق علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو.
سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی (1412ق). فی ظلال القرآن، قاهره: دار الشروق.
شبر، عبدالله (1407ق). الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، با مقدمه محمد بحرالعلوم، کویت: مکتبة الالفین.
شریف لاهیجی، محمد بن علی (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق میر جلال الدین حسینی ارموی، تهران: دفتر نشر داد.
صادقی تهرانی، محمد (1365ش). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
طباطبایی، محمد حسین (1418ق. المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
طنطاوی، محمد (بیتا). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، بی جا، بی نا.
طوسی، محمد بن الحسن (بی تا). التبیان، مقدمه آقا بزرگ تهرانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین (1378ش). أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.
عاملی، علی بن حسین (1413ق). الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، تحقیق شیخ مالک محمودی، قم: دارالقرآن الکریم.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1415ق). تفسیر نور الثقلین، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، قم: انتشارات اسماعیلیان.
علاسوند، فریبا (1368ش). زنان در موازنه حق و تکلیف، قم: کتاب نیستان.
علاسوند، فریبا (1390ش). زن در اسلام، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران.
فتاحی زاده، فتحیه (1387ش). زن در تاریخ و اندیشه اسلامی، قم: بوستان کتاب.
فخر الدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
فضل الله، محمد حسین (1419ق). تفسیر من وحی القرآن، دوم، بیروت: دارالملاک للطباعة والنشر.
فوکو، میشل (۱۳۸۷ش). مراقبت و تنبیه. ترجمه افشین جهاندیده و نیکو سرخوش. تهران: نی.
فوکو، میشل (۱۳۸۹). باید از جامعه دفاع کرد: درسگفتارهای کلژ دوفرانس ۱۹۷۵-۱۹۷۶. ترجمه رضا نجف زاده. تهران: رخداد نو. 
فیض کاشانی، ملا حسین (1415ق). تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: انتشارات صدر.
قرائتی، محسن (1383ش). تفسیر نور، تهران: نشر مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
قرشی، علی اکبر (1377ش). تفسیر أحسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
قرطبی، محمد بن احمد (1364ش). الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا (1368ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران: سازمان چاپ و نشر وزرات ارشاد.
کاشانی، ملا فتح الله (1423ق). زبدة التفاسیر، قم: تحقیق و نشر بنیاد معارف اسلامی.
کاشفی سبزواری، حسین بن علی (1369ش). مواهب علیة، تحقیق محمد رضا جلالی نائینی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال.
کرمی حویزی، محمد (1402ق). التفسیر لکتاب الله المنیر، قم: چاپخانه علمیه.
لوید، ژنویو (۱۳۹۵ش). عقل مذکر: مردانگی و زنانگی در فلسفه غرب، ترجمه محبوبه مهاجر. تهران: نشر نی.
مترجمان(1377ش). تفسیر هدایت، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
مدرسی، محمد تقی (1419ق). من هدى القرآن، تهران: دار محبی الحسین.
مراغی، احمد بن مصطفی(بی تا). تفسیر المراغی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصطفوی، حسن (1380ش). تفسیر روشن،تهران: مرکز نشر کتاب.
مظهری، محمد ثناء الله (1412ق). التفسیر المظهری، تحقیق غلام نبی تونسی، پاکستان: مکتبه رشیدیه.
مغنیة، محمد جواد (1424ق). تفسیر الکاشف، تهران: دارالکتب الاسلامی.
مغنیه، محمد جواد (بیتا). التفسیر المبین، قم: بنیاد بعثت.
مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مهریزی، مهدی (۱۳۹۰ش). نواندیشی دینی و مسأله زن. قم: صحیفه خرد.
موسوی سبزواری، عبدالعلی (1409ق). مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه اهل البیت.
میرزا خسروی، علی رضا (1390ق). تفسیر خسروی، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران: انتشارات خسروی.
نجفی خمینی، محمد جواد (1398ق). تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیه.
هاشمی رکاوندی، مجتبی(1378ش). مقدمه ای بر روانشناسی زن، تهران: شفق.
 
Laquer, Thomas (1990). Making Sex: Body and Gender from the Greeks to Freud. Cambridge: Harvard University Press, 1990.
 
Shriebinger, Londa. “Theories of Gender and Race,” (2010), in Feminist Theory and the Body: A Reader. New York: Routledge, edited by in Janet Price and Margrit Shildrick.