نهاد قدرت و زیبایی‌شناسی پوشاک زنان ایران در دوره‌های صفویه، افشار و زند

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی /پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

چکیده

پوشاک زنان ایرانی، نمودی از فرهنگ ایران است که متناسب با تغییرات گفتمانی در میدان قدرت حکومت‌های مختلف، تطور یافته است. از دوره‌های مهم تاریخی برای مطالعه در چگونگی تاثیر نهاد قدرت بر پوشاک زنان، دوره صفویه با تغییر مذهب و تثبیت تشیع، و در پی آن دوره‌های افشاریه و زندیه است. این مقاله با روش تحلیل گفتمان به این سوال پاسخ می‌دهد که زیبایی‌شناسی پوشاک زنان ایرانی، چگونه از نهاد قدرت تاثیر پذیرفته است؟ نتایج نشان داد که میزان پوشش زنان در اجتماع، به شدت تحت‌تاثیر رویکرد دینی سیاسی بوده اما نهاد قدرت در زیبایی‌شناسی ساختار پوشاک، تاثیر قابل اعتنایی نداشته است. از سوی دیگر، تقیدات مذهبی گفتمان حاکم، سیاست‌هایی را برای تمایزبخشی روا می‌داشته که به تغییراتی در نوع و حدود پوشش زنان اقلیت‌های دینی منجر گردید. نهاد قدرت همچنین در اثر تعاملات تجاری- فرهنگی خارجی با ممالک اروپایی نیز تاثیرات مهمی بر زیبایی‌شناسی پوشاک زنان باقی گذاشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Power Institution and the Aesthetic of Iranian Women Dress in Safavid, Zand & Afshar Periods

نویسنده [English]

  • seyedeh razieh yasini
Art Research Center, Culture, Art & Communications Research Institute, Faculty Member
چکیده [English]

Iranian women dress is a presentation of Iranian culture which has evolved according to discursive changes in the power fields of different states. The period of Safavid dynasty, is a important period in Iran history to study the effect of power institution on the aesthetic of Iranian women because of religion change to Shia. Following Safavid, Zand and Afshar are important periods too. This paper by applying discourse analysis, is answering to this question: how the power institution has affected the aesthetic of Iranian women? The results show that the women public clothing was deeply influenced by political- religious approach but the power institution has little influenced the aesthetic of dress structure. On another hand, religious interests of dominant discourse enforced policies to distinguish some social groups which led to changes in the type and extent of dress worn by women affiliated to religious minorities. The power institution influenced the aesthetic of Iranian women through cultural- commercial interactions with European countries too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Clothes
  • Religion
  • Discourse
  • Safavid
  • Afshar
  • Zand
اولئاریوس، آدام. (1385). ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی آدام اولئاریوس. ترجمه از متن آلمانی و حواشی، احمد بهپور. تهران: ابتکار نو.
اولیویه. (1371). سفرنامه. ترجمۀ محمدطاهر میرزا. تصحیح غلامرضا ورهرام. تهران: اطلاعات.
پناهی سمنانی، محمد احمد. (1369). شاه‌عباس کبیر، مرد هزارچهره. تهران: نمونه. 
تاورنیه. (1369). سفرنامۀ تاورنیه. ترجمۀ ابوتراب نوری. اصفهان: کتابخانۀ سنائی و کتابفروشی تأیید.
جنابدی، میرزابیگ بن حسن. (1378). روضه‌الصفویه. به کوشش غلامرضا طباطبایی‌مجد. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
چوکسی، جمشید گرشاسب. (1381). ستیز و سازش،‌ زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعه ایران نخستین سده‌های اسلامی. ترجمۀ نادر میرسعیدی. تهران: ققنوس.
خمینی (ره)، سیدروح‌الله (1379). صحیفۀ نور. تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
دانش‌پژوه، منوچهر. (1380). سفرنامۀ تا پخته شود خامی: ابن‌‌بطوطه، مارکوپولو، برادران شرلی، شاردن، فلاندن، کنت دوگوبینو، دیولافوا  ... . ج 1. تهران: ثالث و مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها.
دروویل، گاسپار. (1365). سفر در ایران. ترجمۀ منوچهر اعتماد مقدم. تهران: شباویز.
دلاواله، پیترو. (1370). سفرنامۀ پیترو دلاواله. ترجمه و شرح و حواشی شجاع‌الدین شفا. تهران: علمی‌فرهنگی.
راوندی، مرتضی. (1368). تاریخ اجتماعی ایران. ج هفتم. تهران: نگاه.
رجبی، پرویز. (1389). کریمخان زند و زمان او. تهران: آمه.
سانسون. (1346). سفرنامۀ سانسون. اوضاع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی، تحقیق و مطالعۀ دقیق درباره آداب و خلاق و حکومت ایران. ترجمۀ تقی تفضلی. تهران: ابن‌سینا.
باربارو، جوزافا و دیگران. (1349). سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: خوارزمی.
سلطانی، علی‌اصغر. (1392) قدرت، گفتمان و زبان. تهران: نشر نی.
سیوری، راجر. (1376). ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
شاردن، ژان. (1375). سفرنامۀ شاردن. ترجمۀ اقبال یغمایی. تهران: توس.
شریعتی، علی. (1395). تشیع علوی و صفوی. مشهد: سپیده باوران.
ضیاءپور، جلیل. (1347). پوشاک باستانی ایرانیان. تهران: وزارت فرهنگ و معارف.
غیبی، مهرآسا. (1385). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
فلسفی، نصرالله. (1391). زندگانی شاه عباس اوّل. چاپ اول. تهران: نگاه.
فیگوئرا، دن گارسیا. (1363). سفرنامۀ دن گارسیا دسیلوا فیگوئروا سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول. ترجمۀ غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
قهرمانی، مریم. (1393). ترجمه و تحلیل انتقادی گفتمان، رویکرد نشانه‌شناختی. تهران: علم.
کارری، جووانی فرانچسکو. (1348). سفرنامۀ کارری. ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تهران: فرانکلین.
الگار، حامد. (1369). دین و دولت در ایران، نقش علما در دورۀ قاجار. ترجمۀ ابوالقاسم سری. تهران: توس.
لک‌زایی، نجف. (1386) چالش سیاست دینی و نظم سلطانی، با تأکید بر اندیشه و عمل سیاسی علمای شیعه در عصر صفویه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
متین، پیمان. (1383) پوشاک ایرانیان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
متین، پیمان (1391). پوشاک در ایران زمین (از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا). مقدمه علی بلوکباشی. تهران: امیرکبیر.
میراحمدی، مریم. (1363). دین و دولت در عصر صفوی. تهران: امیرکبیر.
میرزا محمد (1362). روزنامه میرزا محمد کلانتر فارس، به اهتمام عباس اقبال آشتیانی. تهران: کتابخانۀ طهوری و سنایی.
مینورسکی و دیگران (1383). ایران در زمان نادرشاه. ترجمۀ رشید یاسمی؛ گردآوری و ویراستاری علی‌اصغر عبداللهی. تهران: دنیای کتاب.
نوایی، عبدالحسین و غفاری فرد، عباسقلی. (1386). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه. تهران: سمت.
نوذری، عزت‌الله. (1380). تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت. تهران: خجسته.
نوروزی، جمشید. (۱۳۹۱). تمدن ایران در دورۀ صفویه. تهران: مدرسه.
هنوی، جونس. (1377). زندگی نادرشاه. ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی. تهران: علمی و فرهنگی.
یورگنسن، ماریانه؛ فیلیپس، لوئیز. (1394). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نی.
Levy, Janey (2010) Understanding Iran, IRAN and the SHIA. Rosen Publishing Group, Inc.
Laclau , Ernesto & Chantal Mouffe(2001), Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. Second Edition, London: BiddIes Ltd, King's Lynn, Norfolk.