گفتمان‌ مسلط بر نظام آموزشی زنان در کتاب‌های درسی دبیرستانی (1345-1357 ش)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران

2 کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه تهران

10.30465/ws.2023.42656.3654

چکیده

گام دوم مدرنیزاسیون در ایران با تدوین مبانی و اصول انقلاب سفید آغاز گشت. تعلیم‌وتربیت زنان که پیش‌تر بخشی از برنامه نوسازی ایران تلقی می‌شد، در این دوره نیز، اهمیت یافت و مورد نقد و بازبینی قرار گرفت. گفتمان نوگرایی عصر رضاشاه که به مفهوم آزادی زن شکل داده و برنامه‌های تربیتی زنان را حول این منظومه تنظیم کرده بود؛ متأثر از فلسفه‌ی انقلاب سفید و تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این دوران بود. «آموزش ملی و میهنی» به عنوان اساسی‌ترین سیاست آموزشی این دوره در کنار مفهوم آزادی زن به طرح‌ها و برنامه‌های آموزشی زنان شکل داد؛ از این‌رو، تغییر رویکرد سیاست‌های آموزشی زنان در این دوران از محدوده‌ی خانه و خانوداه به جنبه‌های فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آنان بود. این پژوهش بدیع، با استفاده از مفهوم سنتی پیوستگاری در تاریخ و با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی رویکردها‌، طرح‌ها و آهنگ تغییرات برنامه‌های آموزشی دختران در کتاب‌های درسی این دوره، جهت تشریح چگونگی هویت‌یابی زن مدرن و کارکردهای آن در فرایند مدرنیزاسیون ایران می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The dominant discourse over women education in high school text books (1345 – 1357 S.H.)

نویسندگان [English]

  • hasan zandiyeh 1
  • fatemeh samiee 2
1 Faculty member of history department at University of Tehran
2 M.A in history of Islamic Iran history from University of Tehran
چکیده [English]

The second phase of modernization in Iran began with the compilation of the fundamentals and principles of the White Revolution. The education of women which was formerly considered a part of Iranian innovation program gained momentum and went under consideration and investigation. The innovative discourse of the Reza Shah era that was formed under women emancipation and included the education of women was also affected by the White Revolution and the political, social and economic situations of that period. “National education” as the most significant educational policy of this period along with the concept of women emancipation led to the formation of the programs and plans for women education. Therefore, in this period. the education policy of women’s education was a movement from house and family to social and economic and political aspects. This new study employing the traditional continuity concept in history and through a descriptive analytical approach, follows the plans and programs for women education in the textbooks of this period in order to illuminate the identity of the modern woman and the application of this identity in the process of modernization in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Women education"
  • "New Iran"
  • "Education"
  • "Modern Woman"
  • "Educational policies"
  • "Educational programs"
اساسنامه سازمان زنان ایران (2532). تهران: سازمان زنان ایران.
 زن و قانون انتخابات (1351). تهران: سازمان زنان ایران.
گزارش سالانه سازمان زنان ایران (1353). تهران: سازمان زنان ایران.
استنفورد، مایکل (1382)، درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمۀ احمد گل‌محمدی، تهران: نی.
اکبری، محمدعلی (1383)، دولت و فرهنگ در ایران (1304-1357 ش)، تهران: سیمرغ.
اورنگ، قدرت‌الله (1349)، عظمت شاهنشاهی ایران در عصر سلطنت شاهنشاه آریامهر، تهران: بی‌نا.
ایران در عصر پهلوی (پیشرفت‌های فرهنگی و هنری) (2535)، تهران: واحد طرح و بررسی‌های سازمان نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران.
ایران و انقلاب شاه‌وملت (2536)، تهران: وزارت اطلاعات و جهانگردی.
آموزش متوسطه در نظام جدید آموزش‌وپرورش (1352)، تهران: اداره کل آموزش‌وپرورش تهران.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (1355)، ش 355.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (اردیبهشت 1350)، ش 302.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (اردیبهشت 2535)، ش 428.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (اردیبهشت 2535)، ش 429.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (آبان 1353)، ش 361.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (آبان 1354)، ش 409.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (آذر 1353)، ش 363.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (آذر 1354)، ش 411.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (تیر 1353)، ش 342.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (تیر 2535)، ش 436.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (خرداد 2537)، ش 495.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (دی 1354)، ش 415.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (دی 1354)، ش 416.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (مرداد و شهریور 2535)، ش 444 و 445.
بولتن هفتگی سازمان زنان ایران (مهر 1354)، ش 402.
بیگدلو، رضا (1397)، جریان‌های فرهنگی ایران معاصر (1340-1357 ش). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
پهلوی، محمدرضا (1345)، انقلاب سفید، تهران: کتابخانه سلطنتی.
پهلوی، محمدرضا (بی‌تا)، به سوی تمدن بزرگ، تهران: کتابخانه پهلوی.
تحولات انقلاب در دهه انقلاب، (1351)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
تشکیل سپاه دانش (بی‌تا)، بی‌جا: بی‌نا.
تعلمیات اجتماعی؛ سال اول دبیرستان (1354)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
تعلیمات اجتماعی؛ برای سال پنجم دبیرستان (1349)، تهران: شرکت سهامی طبع‌ونشر کتاب‌های درسی ایران.
تعلیمات اجتماعی؛ برای سال سوم دبیرستان‌ها (1352)، تهران: شرکت سهامی طبع‌ونشر کتاب‌های درسی ایران.
تعلیمات دینی؛ برای سال پنجم دبیرستان (1349)، تهران: شرکت سهامی طبع‌ونشر کتاب‌های درسی ایران.
تعلیمات دینی؛ برای سال دوم دبیرستان (1346)، تهران: شرکت سهامی طبع ونشر کتاب‌های درسی ایران.
ثمره، ناهید و دیگران (1346)، تزئین منزل (برای سال پنجم خانه‌داری)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
ثمره، ناهید و میهن بزرگ‌منش (1346)، تزئین منزل (برای سال ششم خانه‌داری)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
جامعه‌شناسی؛ سال اول و سوم دبیرستان؛ آموزش فنون بازرگانی و حرفه‌ای و کودک‌یاری (2537)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
جامعه‌شناسی؛ سال سوم متوسطه عمومی ـ فرهنگ‌وادب، آموزش خدمات کودک‌یاری (2536)، تهران: وزارت آموزش وپرورش.
دانش اجتماعی؛ سال اول آموزش متوسطه عمومی ـ علوم انسانی (2536)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
دانش اجتماعی؛ سال چهارم آموزش متوسطه عمومی ـ اقتصاد اجتماعی (بی‌تا)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
دهباشی، حسین (تدوین) (2009-2010)، گفتگو با خانم مهناز افخمی؛ پروژ‌ه‌ی تاریخ شفاهی و تصویری ایران. واشنگتن: بی‌نا.
رنجبر عمرانی، حمیرا (1385). سازمان زنان ایران، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
سازمان زنان ایران (1345)، سالنامه سازمان زنان ایران، تهران: بهمن.
سخنان والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی (به مناسبت سال بین‌المللی زن 1975) (بی‌تا)، تهران: بی‌نا.
ششمین کنفرانس انقلاب آموزشی ـ رامسر، شهریور 2532. (2535)، مندرج در ایران در عصر پهلوی (پیشرفت‌های فرهنگی و هنری)، تهران: واحد طرح و بررسی‌های سازمان نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران.
شیخ، بهیه و دیگران (1346)، طباخی (برای کلاس‌های چهارم، پنجم و ششم خانه‌داری)، تهران: شرکت سهامی طبع و نشر کتاب‌های درسی ایران.
شیخ، بهیه و دیگران (بی‌تا)، روابط خانوادگی (برای سال پنجم خانه‌داری)، بی‌جا: بی‌نا.
صدیق، عیسی‌خان (1397). ایران مدرن و نظام آموزشی آن، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
عالم، انشاء و دیگران (بی‌تا الف)، بهداشت و بچه‌داری (برای سال پنجم خانه‌داری)، بی‌جا: بی‌نا.
عالم، انشاء و دیگران (بی‌تا ب)، تغذیه (برای سال پنجم خانه‌داری)، بی‌جا: بی‌نا.
فرخ‌رو پارسای و دیگران (بی‌تا)، خانه داری؛ پرستاری ـ بچه‌داری (برای سال ششم فنی دختران)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
کرمی‌پور، حمید (1398). از ستیز تا سازش؛ آموزش نوین و نیروهای مذهبی در تاریخ معاصر ایران، با تکیه بر عصر محمدرضاشاه پهلوی (1320-1357)، تهران، نگارستان اندیشه.
کنفرانس ارزشیابی انقلاب آموزشی رامسر (1347)، تهران: وزارت فرهنگ‌وهنر.
ماهنامه آموزش‌وپرورش (1342)، ش 5. 
ماهنامه آموزش‌وپرورش (فروردین 1352)، «برنامه‌ریزی آموزشی و تأمین نیروی انسانی، ش 7.
ماهنامه آموزش‌وپرورش (مهر 1353)، «قطع‌نامه هفتمین کنفرانس ارزشیابی انقلاب آموزشی، رامسر ـ شهریور 2533»، ش 1.
ماهنامه آموزش‌وپرورش (مهر 1354)، « قطع‌نامه هشتمین کنفرانس ارزشیابی انقلاب آموزشی، 8 تا 13 شهریور 1354 ـ رامسر، ش 1.
مجموعه طرح‌های جدید آموزش‌وپرورش کشور (انقلاب اداری و آموزشی اصل دوازدهم انقلاب شاه‌وملت) (1346)، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش.
محسنی، نیک‌چهره (2535)، گزارش تحقیق درباره‌ی تصویر زن در کتب درسی ابتدایی؛ به مناسبت پنجاه سال شاهنشاهی دودمان پهلوی، تهران: سازمان زنان ایران.
مناشری، دیوید (1397). نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن، ترجمه محمدحسین بادامچی و عرفان مصلح، تهران: حکمت.
هنرمند، منوچهر (1345)، پهلویسم (فلسفه سیاسی ـ اقتصادی ـ اجتماعی انقلاب شاه‌ومردم)، تهران: بی‌نا.