زنان در هزارتوی اشتغال: بررسی کیفی راهبردهای زنان در دستیابی به فرصت های شغلی (مورد مطالعه: زنان شاغل شهر مشهد در سال 1398- 1399)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.30465/ws.2023.39153.3426

چکیده

اشتغال زنان، به‎واسطه زمینه‌های تاریخی فرهنگی و شرایط ساختاری مختلف، عموما با چالش‌ها و موانع جدی روبرو بوده‌است. واکاوی تجارب و شناسایی راهبردهای زنان در به‎دست آوردن فرصت‌های شغلی می‌تواند در روشن ساختن این چالش‎ها و راه‎های غلبه بر آنها موثر باشد. روش انجام پژوهش حاضر کیفی و مبتنی ‌بر نظریه‌ زمینه‌ای بوده‌است. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با نوزده تن از زنان شاغل در شهر مشهد به‎دست آمده‌است. مطابق با نتایج حاصل، پدیده مرکزی تحت عنوان «کاریابی زنان: موازنه میان هویت‌یابی، امنیت‌جویی و استقلال‌طلبی» صورت‌بندی‌ شد. این پدیده با مجموعه‌ای از شرایط زمینه‌ای از قبیل «گسترش فرصت‌های شغلی ناپایدار در بازار کار» و «تحول در معیارهای اعتباریابی زنان در جامعه ایرانی»، شرایط علی همچون «چگالی زنان شاغل در شبکه اجتماعی ‌پیرامونی»، «چالش‌های نقشی- هویتی» و «برخورداری از مهارت‌ها و مدارک حرفه‌ای» و همچنین شرایط مداخله‌ای مانند «تحصیلات»، «تاهل و تجربه اقتصادی مرتبط با آن» و «تجربه زیسته در خانه پدری» احاطه شده بود. اتخاذ راهبردهایی نظیر «پرسه‌زنی در بازار کار»، «تجربه‌های کارآفرینانه»، «کاریابی مبتنی بر تجارب پیشین» و «تکیه بر شبکه‌های اجتماعی پیرامونی»، پیامدهایی از قبیل «اولویت‌یابی درآمد بر امنیت‌شغلی»، «استقلال نسبی اقتصادی زنان» و «زنانه شدن تدریجی بازار کار» به‎دنبال داشته‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Women in the Employment Labyrinth: A Qualitative Study of Women's Strategies for Achieving Job Opportunities (Case of study: working women of Mashhad in 2018-2019)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Kermani 1
  • Fatemeh Asemani 2
  • Aliakbar majdi 3
  • Gholam Reza Hassani Darmian 3
1 Assistant Professor of Sociology, Ferdowsi University of Mashhad
2 Master's student of Social Sciences, Faculty of Literature and Humanities Dr. Ali Shariati, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
3 Assistant Professor of Sociology, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Introduction
Employment is a key area for growth and self-fulfillment. Women have always faced many challenges since long ago, especially in developing countries, to achieve this goal under the influence of various historical, social and cultural contexts. Employment of women in Iran has an unequal position compared to men. These gender differences in the labor market can be identified both through the statistics and figures published about the level of economic participation of women in the Iranian society and through the discriminations in the work environment, such as taking low and less advantageous organizational positions by women compared to men. Despite the national development programs as well as the development of women's skills, abilities and education in recent years, the challenges facing them in the labor market still remain. Therefore, the present research aims to identify and achieve a coherent understanding of women's strategies to achieve employment with a qualitative and in-depth approach. In this regard, the conditions governing the adoption of any strategy by working women in medium job positions should be determined in terms of income and status.
Literature review
Recent studies have confirmed the fact that the process of finding employment for women is influenced by some macro-demographic, cultural-social, individual, psychological and economic factors. In general, the findings of these studies, which are often carried out with a quantitative approach, indicate that women based on several variables such as age, education, capabilities, self-confidence, self-belief, having family support and access to financial resources, have different experiences in the job search process. The results of some other sociological researches show that a major part of women's bad luck in obtaining favorable job opportunities is due to the lack of attention of government and public institutions and inappropriate policies in order to ensure women have balanced privileges in the workplace. It should be noted that the findings of some other studies show that the media and social networks facilitate the job search process, especially in the field of controlling and adjusting traditional structures.
Methodology
The present research, with a qualitative approach and based on interpretive methodology (grounded theory), has investigated the experiences and identification of women's strategies in obtaining job opportunities. The statistical population of this research consists of working women with average job positions in terms of income and status in Mashhad. In order to determine the sample size, two methods of targeted sampling and snowball were used, thus 19 working women were interviewed. In order to achieve theoretical saturation, the researchers implemented and analyzed the data after conducting each interview in order to identify the hidden aspects of the data and non-transparent data. In the continuation, the existing findings were completed by taking new interviews until reaching a clear picture of the phenomenon under study. Based on this, the data collection process continued until reaching the saturation stage.
Validity and reliability in the present research were measured using Guba and Lincoln's four-step approach. Based on this, numerous referrals and long-term presence in job search centers and continuous observation of the behavior of the main actors of the labor market on both sides of job seekers and suppliers were made. Also, the diversity of the respondents in terms of having multiple career records and experiences and different socio-economic bases was emphasized during sampling and data collection. Finally, the use of open-ended questions during interviews and the systematic coding of interviews at an open, axial and selective level during data analysis was one of the other strategies of researchers to fulfill the criteria of validity, transferability, reliability and verifiability in this research.
Findings
The analysis of the data of the present research led to the formulation of the central phenomenon under the title "Women's job search: balance between identity search, security seeking and independence seeking". This phenomenon has been affected by a set of causal conditions such as "unmet economic needs", "concentration of working women in peripheral social networks" and "role-identity challenges". Also, the background conditions include "increasing expansion of unstable job opportunities in the labor market" and "evolution in the criteria for validating women in Iranian society" and intervening conditions such as "education", "marriage and economic experiences related to it" and "lived experience of women in Father's house" have had an effect on the identified central phenomenon. To face the central phenomenon, the studied women use strategies such as "wandering in the labor market", "entrepreneurial experiences", "job search based on previous experiences", and "relying on peripheral social networks "," utilizing sexual capital and appeal to official organizations. Also, they have reported consequences such as "prioritization of income over job security", "redefinition of women's identity based on employment", "relative economic independence of women" and "gradual feminization of the labor market".
Discussion
The results of the research show that women, under the influence of positive or motivational factors, tend to get a job outside their place of residence. It can be said that women who have pursued the job search process at least once in a serious and goal-oriented manner have been affected by factors such as unmet economic needs, the density of working women in social networks, role and identity challenges, as well as having professional skills and qualifications.
 Finally, the results of this research confirm the findings of some previous studies that women's individual characteristics are more effective than social, cultural and structural factors in their job search process. In this effort to enter the labor market by women, two main elements under the title of job security and identification are given priority over economic independence. An important part of middle-class women's efforts for employment can be seen in the light of this prioritization. In fact, being in job positions attracts women's interest more than to achieve economic benefits, because of its identity and dignity creation. Finally, in the shadow of employment and in the process of searching for desirable job opportunities, women learn about independent and effective lifestyles in society.
Therefore, in the policy making of the employment field, emphasis should be placed on creating a platform for flexible career experiences for women, taking into account the requirements of their personal and family life. Also, the optimization of the legal protection system for women in the workplace should be considered.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: job seeking
  • Labor Market
  • Identification
  • Job Security
  • Economic Independence
احمدنیا، شیرین و قالیباف کامل، آتنا (1396). زنان سرپرست خانوار در تهران: مطالعه کیفی تجربیات، چالشها و ظرفیتهای آنها. رفاه اجتماعی. 17 (65). 103-137.
آرمن، سید عزیز؛ فرازمند، حسن و دانش، حمیده (1394). تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر نرخ مشارکت زنان در نیروی کار. توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق). 9 (4). 161- 184.
بادسار، محمد؛ سلطانی، شیرین و قاسمی، مهدی (1397). بررسی نقش میانجی عزت نفس و ریسک‌پذیری در تحلیل عوامل مؤثر بر خود اشتغالی زنان روستایی. زن و جامعه. 9 (4). 17- 38.
تاج الدین، محمد باقر؛ رحمتی والا، لیلی (1393). «رسانه ملی و توانمندسازی زنان سرپرست (مطالعه موردی زنان سرپرست خانوار منطقه 18). شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده. 17 (65). 119- 161.
تقی‌زاده، هوشنگ؛ سلطانی فسقندیس، غلامرضا و شکری، عبدالحسین (1391). شناسایی موانع ارتقای زنان به پست‌های مدیریتی (مطالعه موردی). زن و مطالعات خانواده. 5 (17). 33- 50.
جمشیدی، علیرضا؛ جمینی، داوود و نظری سرمازه، حمید (1393). بررسی عوامل پیش‌برنده و بازدارنده‌ی توسعه‌ی کارآفرینی زنان روستایی (مطالعه موردی: زنان روستایی بخش میان کوه شهرستان اردل). زن و جامعه. 5 (17). 75- 94.
جمینی، داود؛ تقدیسی، احمد؛ علی‌پور، خالد و فیضی، شیلر(1394). تحلیل عاملی متغیرهای پیش‌برنده و بازدارنده توسعه کارآفرینی در میان زنان روستایی شهرستان روانسر. مطالعات اجتماعی- روانشناختی زنان. 13 (1). 63- 88.
حسینی نیا، غلامحسین؛ یعقوبی فرانی، احمد و سیدین، رضا(1393). سنجش عوامل مؤثر بر عملکرد کسب و کارهای زنان کارآفرین در روستاهای شهرستان میانه. زن در توسعه و سیاست. 12 (4). 545- 448.
حیدری ساربان، وکیل (1391). اولویت‌بندی موانع مؤثر بر کارآرفرینی زنان روستایی با روش (AHP)، مطالعه موردی: استان اردبیل. مطالعات اجتماعی- روانشناختی زنان. 10 (3). 159- 177.
خیری دوست، زهرا و نصیری، بهاره (1394). مقایسه تطبیقی شاخص های توسعه زنان در ایران و کشورهای همسایۀ آن. ویزه نامه پژوهش‌نامه زنان. 6 (1).  47- 65.
درویشی‌فرد، علی اصغر؛ جسک، میترا و فیضی‌پور، خدیجه (1394). تجربه زیسته زنان شاغل در کارگاه‌های تولیدی. مددکاری اجتماعی. 2 (5). 77- 108.
دیزجی، منیره و کتابفروش بدری، آرش (1395). بررسی عوامل مؤثر بر اشتغال زنان با تاکید بر استفاده از (ICT). زن و مطالعات خانواده. 9 (34). 73- 93.
رجائیان، محمد مهدی و باقرپور، پریچهر (1394). بررسی عوامل مؤثر بر نرخ مشارکت اقتصادی زنان با رویکرد پویایی‌شناسی سیستم. مطالعات اجتماعی- روان‌شناختی زنان. 13 (2). 7- 36.
ریتزر، جورج (1390). نظریه‌های جامعه‌شناختی معاصر و ریشه های کلاسیک آن. ترجمه: خلیل میرزایی و علی سرابی. تهران:انتشارات جامعه‌شناسان.
زیبایی نژاد، محمدرضا (1388). اشتغال زنان؛ عوامل، پیامدها و رویکردها (از نگاه مدیریت اجتماعی). اشتغال زنان؛ مجموعه مقالات دفتر مطالعات و تحقیقات زنان. 21- 104.
شاطریان، محسن و اشنویی، امیر (1391). بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر اشتغال زنان شهر بادرود. توسعه اجتماعی. 6 (3). 133-146.
شریفی، زینب؛ ایروانی، هوشنگ و دانشور عامری، ژیلا (1394). تحلیل عوامل پیش‌برنده و بازدارنده توسعه اشتغال زنان روستایی شهرستان نجف‌آباد. زن و جامعه. 6 (1). 1- 20.
صادقی، ر سول و شهابی، زهرا (1398). تعارض کار و مادری: تجربه گذار به مادری زنان شاغل در شهر تهران. جامعه شناسی کاربردی. 24 (4). 19- 41.
صامتی، مجید و پاشا زانوسی، معصومه (1392). مقایسه اثر نابرابری‌های جنسیتی در اشتغال زنان و آموزش بر شاخص توسعۀ انسانی (1990- 2010). مطالعات روان شناختی- اجتماعی زنان. 11 (4). 7-33.
عباس‌زاده، محمد (1390). تاملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی. جامعه شناسی کاربردی. 23 (45). 19- 24.
عرب مازار، عباس؛ علی‌پور، محمد صادق و زارع نیاکوکی، یاسر (1393). تحلیل عوامل اجتماعی- اقتصادی مؤثر بر اشتغال زنان در ایران. اقتصاد و الگوسازی. 4 (17 و 18). 75- 91.
علوی‌زاده، سید امیر محمد؛ شمس‌الدینی، علی و حسینی، فاطمه (1395). بررسی و تحلیل عوامل بازدارنده اشتغال زنان روستایی در شهرستان کاشمر. ویژه‌نامه زن و جامعه. 195- 218.
فاضل‌نیا، غریب و هاشمی، رضوان (1394). تحلیل باورهای اجتماعی- فرهنگی بازدارنده مشارکت زنان روستایی در فرآیند برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: شهرستان رستم). زن و جامعه. 6 (1). 41- 66.
فیض‌پور، محمد علی؛ صالحی فیروزآبادی، گلسا و ده‌ موید، بابک (1393). بررسی سطح توسعه بازارکار به تفکیک جنسیت در ایران. پژوهش‌نامه زنان. 5 (2). 89- 109.
کرمانی، مهدی (1394). توانمندسازی زنان سرپرست خانوار؛ از نظریه تا عمل. تهران: شهر.
کرمانی، مهدی؛ اصغرپور ماسوله، احمدرضا و آسمانی، فاطمه (1398). عملکرد زنان به عنوان عامل جبران‌کننده در اقتصاد خانوار، تحلیل کیفی روایت‌های زنان متاهل در شهر مشهد مبتنی بر نظریه زمینه ای. زن و جامعه. 10 (38). 63- 86.
کریمی موغاری، زهرا و جهان تیغ، الهام (1393). عوامل مؤثر بر اشتغال غیررسمی زنان جوان در ایران. مطالعات اجتماعی- روانشناختی زنان. 12 (3). 115- 140.
کریمی موغاری، زهرا؛ نظیفی نایینی، مینو و عباسپور، سحر (1392). عوامل اقتصادی مؤثر بر اشتغال زنان در ایران. مطالعات اجتماعی- روانشناختی زنان. 11 (3). 53- 80.
کریمی، زهرا؛ جهانتیغ، الهام و ابراهیمی پور فائز، سهند (1395). جایگاه زنان در بازارکار کشورهای در حال توسعة مسلمان و غیرمسلمان (1995-2010). پژوهش‌نامه زنان. 7(15). 155-178.
مرکز آمار ایران (1401). داده ها و اطلاعات آماری. برگرفته از: https://www.amar.org.ir
ملکی، زهره و عطایی، محمد (1395). شناسایی راه‌های رفع موانع ارتقای شغلی زنان در سازمان‌های دولتی (مورد مطالعه: امور مالیاتی قزوین). مدیریت توسعه و تحول ویژه‌نامه. 45- 56.
میلادعلمی، زهرا؛ زروکی، شهریار و سید مهدوی چابک، سیده مونا (1393). سنجش عوامل جمعیتی مؤثر بر مشارکت اقتصادی زنان در منطقه شهری ایران. زن در توسعه و سیاست. 12 (4). 525- 544.
نحوی، ابوذر و قربانی، محمد (1391). بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت زنان در بازارکار (مطالعه موردی شهر مشهد). زن و مطالعات خانواده. 5 (17). 147- 158.
نظامیوند چگینی، زهرا و سرایی، حسن (1392). عوامل مؤثر بر مشارکت زنان شهر تهران در نیروی کار. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی. 15. 1-45.
نقدی، اسدالله و رویین تن، محبوبه (1395). سبک‌های ذهنی و محیطی اشتغال در بین زنان شاغل در بخش غیر رسمی (مورد مطالعه پاساژهای شهر همدان). جامعه شناسی سبک زندگی. 2 (5). 175- 219.
نوغانی، محسن؛ محمدی، فردین و کرمانی، مهدی (1398). خلق نظریه در مطالعات کیفی (رویکرد کاربردی به نظریه زمینه ای). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
هزار جریبی، جعفر و پیله وری، اعظم (1391). شناسایی موانع اجتماعی دستیابی کارکنان زن بانک ملی شهر تهران به موقعیت‌های مدیریتی. زن در توسعه و سیاست. 10 (2). 25- 42.
یعقوبی فرانی، احمد و سلیمانی، عطیه (1394). تاثیر ویژگی‌های شخصیتی بر موفقیت زنان کارآفرین در استان همدان. زن در توسعه و سیاست. 13 (1). 113- 130.
یعقوبی فرانی، احمد؛ سلیمانی، عطیه و موحدی، رضا (1393). تحلیل عوامل مؤثر بر کارآفرینی زنان روستایی. مطالعات اجتماعی- روانشناختی زنان. 12 (4). 7- 42.
یعقوبی، جعفر؛ نجفلو، پریسا و حق‌وردی، الهه (1395). بررسی ابعاد مختلف خوداشتغالی و موانع آن در میان دانشجویان دختر دانشکده کشاورزی (مطالعه موردی: دانشگاه زنجان). زن در توسعه و سیاست. 14 (3). 343- 360.
مرکز آمار ایران (1401). داده ها و اطلاعات آماری. برگرفته از: https://www.amar.org.ir
Bussemakers, Carlijn., van Oosterhout, Kars., Kraaykamp, Gerbert., & Spierings, Niels. (2017). Women’s Worldwide Education–employment Connection: A Multilevel Analysis of the Moderating Impact of Economic, Political, and Cultural Contexts. World Development, 99, 28-41.
Castillo-Montoya, Milagros. (2016). Preparing for interview research: The interview protocol refinement framework. The Qualitative Report, 21(5), 811-831.
Coley, Rebekah Levine., & Lombardi, Caitlin McPherran. (2014). Low-income women’s employment experiences and their financial, personal, and family well-being. Family Psychology, 28(1), 1-10.
Cornwall, Andrea. (2016). Women's empowerment: What works?. Journal of International Development, 28(3), 342-359.
Dhanaraj, Sowmya., & Mahambare, Vidya. (2019). Family structure, education and women’s employment in rural India. World Development, 115, 17-29.
Drydakis, Nick., Sidiropoulou, Katerina., Patnaik, Swetketu., Selmanovic, Sandra., & Bozani, Vasiliki. (2018). Masculine vs Feminine Personality Traits and Women's Employment Outcomes in Britain: A Field Experiment. International Journal of Manpower, 39(4), 621-630.
Foroutan, Yaghoob. (2008). Women’s employment, religion and multiculturalism: Socio-demographic emphasis. Population Research, 25(1),  63-90.
Garikipati, Supriya. (2012). Microcredit and women's empowerment: Through the lens of time‐use data from rural India. Development and Change, 43(3), 719-750.
Hakim, Catherine. (2010). Erotic capital. European sociological review, 26(5), 499-518.
Iravani, Mohammad Reza. (2010). Women's Education, Employment And Unemployment In Iran. Rajagiri Journal of Social Development, 1(2), 31- 44.
Nomura, Kyoko., & Gohchi, Kengo. (2012). Impact of gender-based career obstacles on the working status of women physicians in Japan. Social science & medicine, 75(9), 1612-1616.
Steiber, Nadia., & Haas, Barbara. (2012). Advances in explaining women's employment patterns. Socio-Economic Review, 10(2), 343-367.
Wakabayashi, Chizuko., & Donato, Katharine. M. (2005). The consequences of caregiving: Effects on women’s employment and earnings. Population Research and Policy Review, 24(5), 467-488.
Yousefy, Alireza., & Baratali, Maryam. (2011). Women, employment and higher education schoolings. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 15, 3861-3869.