بازنمایی فضای شهر و معماری در خاطرات زنان قاجار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی معماری، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

2 استادیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

10.30465/ws.2024.42785.3666

چکیده

اولین شرح‌حال‌ و خاطرات مکتوب زنان ایران، به زمان قاجار باز می‌گردد. ولی تاکنون پژوهشی درباره محتوای این سفرنامه‌ها صورت نپذیرفته و نگاه به زنان قاجار محدود، کلی و گاهی اغراق‌آمیز است. این درحالی است که نگاه از بستر سفرنامه و شرح‌حال، حقیقی و مبین واقعیت زمان خویش است. هدف این پژوهش، شناخت نگاه زنان قاجار از فضا و خوانش فضاهای تجربه شده آنها است. پرسش اصلی پژوهش آن است که فضاهای معماری و شهر در سفرنامه‌ها زنان عصر قاجار از چه جنبه‌هایی بازنمایی شده است؟ برای پاسخ، سفرنامه های زنان قاجار را انتخاب نموده و از خلال متون آن‌ها به چگونگی شرح و بازنمایی فضای شهر و معماری، پرداخته می‌شود. رویکرد پژوهش تاریخی-تفسیری و شیوه‌ی گردآوری داده‌ها، اسنادی و روش تحقیق، تحلیل مضمون است و نتایج بیانگر آن است که بازنمایی شهر و معماری در سفرنامه‌های زنان قاجار، طیفی از کیفیات بصری تا ویژگی‌های ذهنی را در برمی‌گیرد و شخصیت راوی، در کیفیت و نوع خوانش و شرح ویژگی مکان موثر است و با وجود موانع پیش روی این زنان، آن‌ها تا حد ممکن به شرح جزئیات مکان‌ها می‌پردازند، که این در خصوص شرح فضاهای شهری، توجه آنها به عظمت بناها، آبادانی و ازدحام جمعیت قابل تامل است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Representation of urban space and architecture in Qajar women's written memories

نویسندگان [English]

  • Elnaz Amirzadehdana 1
  • Maryam Armaghan 2
1 PhD. student of Architecture, Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

The first biography and written memoirs of Iranian women go back to the Qajar period. But so far, no research has been done on the content of these travelogues and the view of Qajar women is limited, general and sometimes exaggerated. The purpose of this research is to understand the view of Qajar women from the space and to read their experienced spaces in the context of patriarchal culture. The main question of the research is what aspects of architectural and city spaces are represented in the travelogues of women of the Qajar era. To answer this question, five travelogues of women of the Qajar era have been selected, and through their texts, how to describe and represent the city space and architectural space is discussed. The historical-interpretive research method and data collection method is documentary and library and thematic analysis method. The results show that the representation of the city and architecture in the travelogues of Qajar women includes a range of visual qualities to mental characteristics, and the personality of the narrator is effective in the quality of the description of the place, and despite the obstacles, they describe the details of the places as much as possible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural space
  • city space
  • travelogue
  • Qajar women
اتحادیه، منصوره (۱۳۷۳)، زن در جامعه قاجار؛ موقعیت اجتماعی زنان در آغاز قرن چهاردهم ه.ق، کلک پژوهش، ش۵5 و ۵۶‌، ص27-50.
اتحادیه، منصوره (1397)، اینجا طهران است مجموعه مقالاتی درباره طهران 1269 - 1344ه‌ . ق، چاپ سوم، تهران: نشر تاریخ ایران.
اتحادیه، منصوره و فصیحی، سیمین و عامل رضایی، مریم (1387)، تاریخ نگاری زنان، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 127، ص 24-35.
آزاده، شاهچراغی؛ بندرآباد، علیرضا (1394)، محاط در محیط: کاربرد روان‌شناسی محیطی در معماری و شهرسازی، تهران: سازمان جهاد دانشگاهی.
پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمه کیکاووس جهاندار، سال دوم، تهران: نشر خوارزمی.
حائری، محمدرضا (۱۳۸۸)، نقش فضا در معماری ایران: هفت گفتار درباره زبان و توان معماری، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حجازی، بنفشه (1388)، تاریخ خانم‌ها در دوره قاجار: بررسی جایگاه زن ایرانی در عصرقاجار، چاپ اول، تهران: نشر قصیده سرا.
دلریش، بشری (1375)، زن در دوره قاجار، تهران: موسسه انتشارات سوره.
دنیاری، سکینه ؛ علم، محمدرضا (1395)، بررسی وضعیت اجتماعی زنان در دوره قاجار با تکیه بر دیدگاه سفرنامه نویسان، فصلنامه جندی شاپور، دانشگاه چمران اهواز، س2، ش6.، ص34-57.
زاهد، سید سعید؛ خواجه نوری، بیژن(1382)، بررسی و تحلیل اجمالی نقش اجتماعی زنان در تاریخ ایران، فرهنگ، ش48، ص51- 138.
سکینه سلطان وقارالدوله (1389)، روزنامه سفر عتبات و مکه، به کوشش رسول جعفریان و کیانوش کیانی، قم: نشر مورخ.
سهام الدوله، یارمحمدخان؛ بی‌بی شادلو (1374)، سفرنامه های سهام الوله بروجردی، به کوشش قدرت الله روشنی زعفرانلو، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
شریفی‌ساعی، محمدحسین؛ آزاد‌ارمکی، تقی (۱۴۰۰)، زنان در عصر پدرسالاری: روایت تاریخی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی زنان در دوره قاجار، جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، دوره 3، شماره 2، ص102-122.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید، فقیهی ابوالحسن؛ شیخ زاده، محمد (1390)، تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، دوره 5(2): 151-198.
عباسی، سمیه؛ کامکار، افسانه (1395)، بررسی ساختار روایی سفرنامه های حج زنان عصر قاجار، اولین همایش حج در پویه تاریخ.
علویه کرمانى، حاجیه خانم (1386)، روزنامه سفر حج عتبات عالیات و دربار ناصری، به کوشش رسول جعفریان، قم: نشر مورخ.
غلامرضا، لطیفی؛ خاکساری‌رفسنجانی، علی؛ خانی، حسین (1394)، فضای شهری، حیات اجتماعی: (بستری در تحقق تعاملات اجتماعی)، تهران: نگارستان اندیشه.
فصیحی، سیمین (1389)، از خلوت خانه تا عرصه اجتماع رویارویی زنان با ««دو گانگی طبیعت و فرهنگ» از انقلاب مشروطیت تا پایان دوره قاجار، تاریخ اسلام و ایران، ش 8، ص115 – 138.
فکوهی، ناصر (1383)، انسان‌‌شناسی شهری، چاپ اول، تهران: نشر نی.
کریپندوف، کلاوس(۱۳۸۶)، تحلیل محتوا، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشرنی.
ملک زاده، مهدی (۱۳۸۳)، تاریخ انقلاب مشروطیت، جلد اول تا سوم، تهران: انتشارات سخن.
ملکوم، جان (۱۳۷۹)، تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران: نشر افسون.
موسویان، سمیه؛ امین‌زاده گوهرریزی، بهناز؛ شاهچراغی، آزاده(1398)، تبیین مدل مفهومی مؤلفه‌های مؤثر در شکل گیری تجربه معماری، اندیشه معماری، دوره:3 (6)، ص59-75.
نادری، سارا (1392)، درآمدی بر روایت زنانه از شهر، تهران: تیسا.
وقارالدوله (1399)، سه روز به آخر دریا، سفرنامه شاهزاده خانم قجری، به کوشش نازیلا ناظمی، تهران: نشر اطراف.
ویلس، چارلز جیمز (1366)، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمه غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال.
همسر عمادالملک (1398). سفرنامه همسر عمادالملک به مکه، به کوشش پروانه، نادر و موسیوند، زهرا، تهران: نشر مورخان.
Bharier, Julian (1971), Economic Development in Iran 1900-1970, London: Oxford University Press.
Braun, V.& Clarke, V (2006). Using thematic analysis in Psychology, Qualitative Research in Psychology, 3, 77-110.
McElrone, Susynne (2005), “Nineteenth-Century Qajar Women in the Public Sphere: An Alternative Historical and Historiographical Reading of the Roots of Iranian Women's Activism”, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Vol. 25 (2): 297–317.
Mohaghegh Neyshabouri, Fasame(2020), Resistance and Encroachment in Everyday Life: A Feminist Epistemological Study of Qajar Era Iranian Women’s Travel Journals, A thesis Department of Comparative Literature University of Alberta. https://doi.org/10.7939/r3-9hjf-bv64
Patton, M. Q. (1990), Qualitative evaluation and research methods, Thousand Oaks, CA: Sage.
Shireen Mahdavi (2007) Amusements in Qajar Iran, Iranian Studies, 40:4, 483-499, DOI: 10.1080/00210860701476494
Shireen Mahdavi (2012): Everyday Life in Late Qajar Iran, Iranian Studies, 45:3, 355-370
Tschumi, Bernard(1994), 'Space and events', The city cultures reader, ed; Malcolm Miles, Tim Hall, London, Rutledge.