خوانش آیکونولوژیک شخصیت لیلی در نقاشی‌های لیلی و مجنون باتوجه به دلالت های اجتماعی دوره قاجار ازمنظر اروین پانوفسکی (1892-1968 م)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه نقاشی دانشکده هنر دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

10.30465/ws.2024.47769.4027

چکیده

نقاشی با تأثیرپذیری از ادبیات و تاریخ ایرانی، یکی از نمودهای ارتباط هنر و ادبیات است که در فرهنگ ایرانی همواره جایگاه ویژه ای داشته است. مطالعه این آثار می‌تواند به خوانش های جدیدی در زمینه مطالعات تصویر با توجه به دلالت های اجتماعی منجر شود. صحنه دیدار«لیلی و مجنون» از شاخص‌ترین صحنه‌های داستان عاشقانه درخمسه نظامی است که توسط هنرمندان ایرانی بارها به تصویر درآمده است. هدف از این پژوهش خوانش آیکونولوژیک و پی بردن به واکاوی شخصیت لیلی درچند نقاشی دیدار لیلی و مجنون با یکدیگر است که چند نمونه آن در دوره قاجار مورد بررسی قرارمی گیرد. سؤال پژوهش به این شرح است برمبنای خوانش آیکونولوژی از منظر پانوفسکی؛ شخصیت لیلی توسط هنرمندان دوره قاجار چگونه بازنمایی شده است؟ روش تحقیق دراین پژوهش توصیفی– تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای بوده است. شیوه تحلیل آثار برمبنای خوانش آیکونولوژیک از منظر پانوفسکی(1892-1968 م) برمبنای شخصیت لیلی دراین نقاشی ها است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد شخصیت لیلی بر مبنای خوانش آیکونولوژیک درنگاه نخست؛ متأثر از ظاهر زنان در دوره قاجار و بازتاب آن درتصاویر درآرایش و پوشش بوده است .

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Iconological Reading of Lily's Character in the Paintings of Lily and Majnoon According to the Social Implications of the Qajar Period from the Perspective of Erwin Panofsky (1892-1968(

نویسنده [English]

  • Elaheh Panjehbashi
Associate Professor Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Painting influenced by Iranian literature and history is one of the manifestations of the relationship between art and literature, which has always had a special place in Iranian culture. The study of these works can lead to new readings in the field of image studies with regard to social implications. The scene of the meeting of "Laili and Majnoon" is one of the most prominent scenes of the love story in Khamseh Nizami, which has been depicted many times by Iranian artists. The purpose of this research is to read iconologically and find out the analysis of Lili's personality in some paintings of the meeting between Lili and Majnoon. Introducing and analyzing the visual features that have received less attention is one of the development goals of this research. The research question is as follows, based on reading iconology from Panofsky's point of view; How is the character of Lily represented by Qajar era artists? The research method in this research was descriptive-analytical and using library resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • social
  • iconology
  • Panofsky painting
  • Lili
  • Khamse Nizami
احمد نژاد، کامل. (1369). تحلیل آثار نظامی گنجوی، تهران: انتشارات علمی.
 اسفندیاری مهنی، فاطمه، نجاریان، محمدرضا، خدادادی، محمد. (1400). بررسی و تحلیل تقابل‌ها از منظر علم معانی نحو در دو منظومه خسرو و شیرین و لیلی مجنون نظامی گنجوی، دو فصلنامه علمی به لغت کاربردی و نقد بلاغی، دوره 6، شماره 2، 137-154.
اخوانی، سعید، محمودی، فتانه. (1397). واکاوی لایه‌های معنایی در نگاره‌های نسخه خاوران نامه با رویکرد آیکونولوژی، هنرهای زیبا تجسمی، ش 2، ص 24-34.
اخوت، احمد.(1371). دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
  احمدی، بهزاد و دیگران.(1397).بررسی نام گذاری اشخاص در بانه از دیدگاه نام شناسی اجتماعی، مجله مطالعات زبان و گویش های غرب ایران، د 6، ش 22، ص: 19-1
اتحادیه ( نظام مافی). منصوره.(1377) زن در جامعه قاجار، کلک، ش55-56.ص: 27-50.
اولیویه،(1371). سفرنامه اولیویه، ترجمه: محمد طاهر میرزا و غلامرضا ورهام، تهران: اطلاعات.
اتحادیه، منصوره.(1388). زنانی که در زیر مقنعه کلاهداری کردند، تهران: نشر تاریخ ایران.
اورسل،ارنست.(1353). سفرنامه اورسل،ترجمه: علی اصغر سعیدی، تهران: زوار.
 بهشتی سرشت، محسن، پرویش، محسن.(1394). بررسی مطالبات اجتماعی و فرهنگی زنان در مطبوعات قاجار با تاکید بر نشریه بانوان، زن در فرهنگ و هنر، دوره 7، ش3، ص 327- 341.
بنجامین، ساموئل.(1363). ایران و ایرانیان در عصر ناصرالدین شاه، خاطرات نخستین سفیر ایالات متحده آمریکا در ایران، ترجمه: محمد حسین کردبچه، تهران : جاویدان.
بنجامین، ساموئل گرین ویلز.(1363). ایران و ایرانیان، خاطرات و سفرنامه بنجامین، تهران: آفتاب.
پارسا، سید احمد، رحیمی، منصور. (1396). بررسی نشانه معناشناختی داستان لیلی و مجنون جامی بر پایه تحلیل گفتمان، مجله علمی پژوهشی فنون ادبی، سال نهم، شماره 1، ص 1-18.
پانوفسکی، اروین. (1396). معنا در هنرهای تجسمی، ترجمه: ندا اخوان مقدم، تهران: چشمه.
دهخدا، علی‌اکبر. (1330). لغت‌نامه، ل. لب، چاپخانه مجلس، انتشارات: دانشگاه تهران.
حکمت، علی‌اصغر. (1393) رومئو و ژولیت ویلیام شکسپیر و لیلی و مجنون نظامی، تهران: آگه.
 حیدری نوری، رضا. (1393). انسان کامل از نگاه نظامی، پژوهش‌های اعتقادی – کلامی، شماره 13، ص 98-73.
 حبیبی، رقیه، منصوریان، حسین، فرصتی جویباری، رضا. (1400).شخصیت زن در سبک‌فکری نظامی بر اساس دیدگاه سیمون دوبووار (مطالعه موردی: خمسه نظامی طهماسبی)، شماره 43، دوره 18، ص 169-187.
حسین زاوه، فهیمه؛ زنجانی زاده.(1399) الگوهای نام گذاری زنان در ادبیات مکتب خانه ای عصر قاجار؛  پژوهشی در تاریخ اجتماعی ادبیات عامه در ایران، تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 10- ش1، ص 149-172.
حسن نیا، ناظم.(1392). زنان دربار قاجار و مطالبات اقتصادی و اجتماعی با تاکید بر اسناد، پیام بهارستان، د2، سال 6، ش22، ص220-263.
حسینی فر، زهرا؛ سادات شفیعی، سمیه.(1402).ارزش های زنان در آغزا عصر مدرن شدن ایران تحلیلی نشانه شناسانه بر عناوین اولین مدارس زنانه، گردآوری گردآوری از کتاب: تاریخ اجتماعی زنان در عصر قاجار، سمیه سادات شفیعی،تهران: ثالث.
خزانه‌دار، معروف. (1976). الروایه الشریعه لیلی و مجنون فی الدب الکردی، مندرج در: کلیه الاداب دانشگاه بغداد، العدد 20، ص 205-220.
خدامی، رقیه، رمضانی، مهناز، سرمد، زهره. (1401). بررسی زن‌ستیزی و زن ستایی در دیدگاه جامی با تکیه‌بر لیلی و مجنون سلامان و ابسال، فصل‌نامه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره 14، شماره 51، ص 295-319.
خزانه دارلو، محمدعلی. (1375). منظومه‌های فارسی قرن 9-12، تهران: روزنه.
جیرهنده، سارا، محسنی، مرتضی. (1396). تصویرپردازی معشوق در لیلی و مجنون نظامی بر اساس تصویر مجازی و زبانی، فصل‌نامهپژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال پنجم، شماره 20، ص 90-69.
دهمرده، حیدر علی، خوش جهان، فرهاد. (1390). مقایسه لیلی و مجنون نظامی با لیلی و مجنون شهرستانی، نشریه ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر، شماره 29، ص 85-108.
دالمانی، هنری رنه.(1378). از خراسن تا بختیاری ترجمه غلامرضا سعیدی، تهران: طاووس.
دلریش، بشری.(1376). زن در دوره قاجار، دفتر مطالعات دینی هنر.
دوبوار، سیمون.(1388). جنس دوم، ترجمه: قاسم صنعوی، تهران: توس.
ذاکری کیش، امید. (1397). تحلیل وجه‌هایغنائی در داستان‌های عاشقانه با تکیه‌بر خسرو و شیرین لیلی و مجنون نظامی، متن پژوهش ادبی، سال 22، شماره 78، ص 247-271.
ذوالفقاری، حسن.( 1394).  زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: سمت.
رضایی حمزه، علی، حجاجی کهجوق، عزیز. (1398) عشق و سیمای رهروان حقیقی آن در منظومه‌هایغنائی خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی، فصلنامه بهارستان، سال 16، شماره 43، بهار، ص 190-171.
رابینسون، بو.(1388) چاپ سنگی نظامی 1848 و دیگر کتاب‌های سنگی قاجاری، ترجمه: سید حسین مرعشی، پیام بهارستان، سال 1، شماره 4، ص 1074-1069.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1386). بحر در کوزه (نقد و تفسیر تمثیلات مثنوی) تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1383). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، تهران: سخن.
زاهد زاهدانی، سید سعید، موسوی، زهرا، روحانی، علی.(1389) بررسی کنش های جمعی زنان ایرانی مطالعه موردی : زنان دوره قاجار،بانوان شیعه، سال 7، ش 23، ص 57- 94.
فتاحی، ذکیه. (1393). نگاه مشترک ابن عربی و مولوی درباره منزلت حقیق زن در خلقت، زن در جامعه، شماره 2، ص 104-85.
فلور، ویلم.(2010). تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران، ترجمه: محسن مینو خرد، سوئد: انتشارات فردوسی.
قاضی زاده، خشایار، حاصلی، پرویز. (1398). بیان هنری در نگاره‌های داستان لیلی و مجنون در خمسه تهماسبی، نگره، شماره 50. ص 77-89.
کن بای، شیلا. (1382). نقاشی ایرانی، ترجمه: مهدی حسینی، تهران: دانشگاه هنر.
 کریم زاده تبریزی، محمدعلی. (1369). احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، جلد دوم، شماره 1038، لندن: مستوفی.
کدیور، پریسا.(1396). پرده نشینان عهد ناصری، تهران: گل آذین.
کولیور رایس، کلارا.(1383). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه: اسدالله آزاد، تهران: کتابدار.
کسروی،احمد. (1363/1984). تاریخ مشروطه ایران،ج1، تهران: امیرکبیر.
 
ستودیان، مهدی. (1387)، ریشه‌یابی داستان لیلی و مجنون، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی، ش 18، ص 115-95.
سلطان محمدی، امیر. (1397). نقد ترجمه احوال نامی و نقد مقایسه‌ای لیلی و مجنون او با لیلی و مجنون نظامی، دو فصلنامه علوم ادبی، بهار و تابستان، ص 31-58.
سجادی، ضیا الدین. (1378). لیلی و مجنون در قرن 6 ه و لیلی و مجنون نظامی، فصلنامه شعر، شماره 25، ص 17-8.
سادات شفیعی، سمیه.(1402).مطالعه جنسیتی باورهای عامیانه در عصر قاجار، گردآوری از کتاب: تاریخ اجتماعی زنان در عصر قاجار،سمیه سادات شفیعی،تهران: ثالث.
سادات شفیعی، سمیه.(1393). نگاهی جامعه شناختی به فراغت زنان در دوران قاجار، فصلنامه علوم اجتماعی، ش66، ص 202-248.
صفا، ذبیح‌الله. (1383). تاریخ ادبیات در ایران، خلاصه جلد 1-2، تهران: فردوس.
علی پور، مرضیه. (1393). بررسی جلوه‌های بصری عیون اخبار الرضاع در فال‌نامه تهماسبی، فصلنامه فرهنگ رضوی، ش 7، ص 106-81.
عبدی، ناهید. (1390). تحلیل نگاره بهرام گور کشتن اژدها را، نقدنامه هنر، ش 1، ص 97-83.
عبدی، ناهید. (1387).بررسی تحلیلی نگارگری ایران در مکاتب هرات و تبریز از منظر آیکونوگرافی، مقطع دکتری، استاد راهنما: مهدی حسینی، دانشکده هنر دانشگاه هنر.
عبدی، ناهید. (1390).درآمدی بر آیکونولوژی: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: سخن.
غلام‌رضایی، محمد. (1370). داستان‌هایغنائی منظوم، تهران: فردا به.
مقدم اشرفی، م.(1367). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران از سده 6 تا 11 ه.ق، ترجمه: رویین پاکباز، تهران: نگاه.
مسکوب، شاهرخ. (1378). درباره تاریخ نقاشی قاجار، ایران نامه، شماره 67، ص 422-405.
مشتاق مهر، رحمان و بافکر، سردار. (1395). شاخص‌های محتوایی و صوری ادبیات غنائی، پژوهش‌های ادب غنائی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال چهاردهم، شماره 26، ص 183-202.
نظامی گنجوی. (1394). لیلی و مجنون، تصحیح: بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
نظامی گنجوی. (1369). لیلی و مجنون، برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
نصری، امیر. (1389). رویکرد شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسیدرمطالعات هنری، هنر، ش 1، ص 62-56.
نصری، امیر. (1397). رویکردهایی به شمایل‌شناسی، تهران: چشمه.
نصری، امیر. (1389). رویکردهایی شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی در مطالعات هنری، رشد آموزش هنر، ش 23، ص 64-56.
نصری، امیر. (1391). خوانش تصویر از دیدگاه آروین پانوفسکی، کیمیای هنر، ش 6، ص 7-20.
نصری، امیر. (1397).تصویر و کلمه: رویکردهایی به شمایل‌شناسی، تهران: چشمه.
Panofsky, Erwin. (1972). Studies in iconology humanistic themes in the art of the
Renaissance. Icon Editions, New York: Routledge.
Panofsky, Erwin. (1955). Meaning in the Visual Arts, Dobleday Anchor Books, New
York.
Foucault,Michel.(1978).The history Sexuality, English Translation: Robert Hurley. Pantheon books: New York.
Parsons,Tacott.(1954).The kinship System of the Contemporary United State ,in Essays in Sociological Theory(pp189-194). New York : Free Press.
Orrelle, E. & Horwitz, L. K. (2016). The pre-iconography,iconography and iconology of a sixth to fifth millennium BC.
www. Christies.com
www.chiswickauctions.co.uk